Kiedy dziecko nie jest gotowe do przedszkola?

Moment, w którym malec wybiera się do przedszkola, śmiało można nazwać przełomowym. Trudność tego etapu wynika z faktu, że przedszkolak rozstaje się z opiekunem (zwykle Mamą lub Tatą), który dawał mu poczucie bezpieczeństwa i stabilności. Nagle musi zmierzyć się z nowym środowiskiem, nowym rytmem dnia, nowymi wyzwaniami i zadaniami, które nie zawsze są dla niego zrozumiałe. Naturalne jest więc, że obok maluchów, które szybko radzą sobie z nową rzeczywistością, pojawiają się dzieci, którym bardzo trudno jest przystosować się do tych warunków.

Kluczowym klasyfikatorem wysyłania malucha do przedszkola powinna być tzw. gotowość przedszkolna. Zatem – kiedy dziecko nie jest gotowe na przedszkole i co w takiej sytuacji powinien zrobić rodzic?

Czy Twoje dziecko jest gotowe na przedszkole?

Pojęcie adaptacji i gotowości przedszkolnej pojawiło się w nauce już około 150 lat temu. Jednakże o jej znaczeniu pod kątem rozwojowym przeczytać można głównie we współczesnych źródłach.

W ujęciu naukowym – gotowość przedszkolna to moment, w którym maluch osiąga pewien stopień rozwoju (fizycznego, umysłowego oraz społeczno-emocjonalnego), dzięki któremu możliwe jest pozostanie przez kilka godzin pod opieką inną, niż rodzicielska (np. pod opieką personelu przedszkola). Dodatkowo – powinien mieć taką grupę cech i umiejętności, aby móc aktywnie współuczestniczyć w zorganizowanych zajęciach.

Jak rodzice powinni rozpoznawać gotowość dziecka do przedszkola?

Podstawą jest wnikliwa obserwacja swojego dziecka – najlepiej wraz z analizą postępów. Pomóc w tym procesie może psycholog dziecięcy, który na podstawie dostępnych narzędzi i rozmów orzeka o samodzielności i gotowości rozwojowej. Jest to niezwykle ważne, bowiem każde dziecko rozwija w innym, indywidualnym tempie – dlatego też nie warto trzymać się sztywnych ram czy wytycznych, otrzymanych od innych rodziców.

Dziecko, które wykazuje gotowość przedszkolną potrafi m.in.

• wypowiadać się, komunikować o swoich potrzebach, wymawiać poszczególne słowa i zdania,
• sygnalizować potrzeby fizjologiczne,
• słuchać i koncentrować swoją uwagę,
• angażować się w nowe zajęcia,
• dzielić się z innymi dziećmi,
• przebywać samotnie w danym pomieszczeniu,
• samodzielnie jeść,
• dziecko samo umie skorzystać z toalety,
• bawić się z rówieśnikami.

Jak rodzice powinni reagować, gdy dziecko nie jest gotowe do przedszkola?

Dzieci rozwijają się i dojrzewają w różnym tempie – tj. podczas gdy jedne są gotowe na ów krok, to innym nauka samodzielności idzie wolnej. Z tego też względu obowiązek przedszkolny obejmuje wyłącznie 6-letnie maluchy, co ma przygotować je do nauki w szkole podstawowej (obowiązek przedszkolny obejmuje wyłącznie jeden rok).

• Kiedy zapisać dziecko do przedszkola? Jak wypełnić i uzasadnić swój wniosek?

Świadomość tej różnorodności jest kluczowa, a rodzic powinien wykazać się maksymalnym zrozumieniem dla tej sytuacji i towarzyszących emocji. Jeśli więc trzyletnie dziecko nie jest gotowe na ten krok – nie przyspieszaj go, nie wrzucaj go na głęboką wodę, nie naciskaj i nie twórz presji. Pójście dziecka do przedszkola powinno być procesem maksymalnie naturalnym, pozbawionym strachu, lęki i traumy. Uzbrój się więc w cierpliwość, udaj się do specjalisty (np. psychologa dziecięcego), porozmawiaj z pedagogami i gdy jest to możliwe – zabierz malca do przyszłej placówki na wstępne zapoznanie się z nowym środowiskiem. Jeśli będzie dziecko wiedziało, że jest to miejsce przyjazne i pozytywne, to najpewniej proces adaptacji przebiegnie szybciej i sprawniej.

Dodatkowo pamiętaj, że brak gotowości to często wynik braku samodzielności. Małe dziecko, które nie jest przystosowane do samotności może czuć się w tej sytuacji bezradne i zagubione. Dlatego też rolą rodzica jest przygotowanie dziecka, a także zbudowanie wiary we własne możliwości. Trening i proces przygotowawczy leży więc w rękach rodziców, który powinni wspierać w m.in. kształtowaniu dziecięcego systemu nerwowego, który jest słaby i delikatny.

Które czynniki mają wpływ na gotowość dziecka do przedszkola?

Psycholodzy i pedagodzy stworzyli podział na dwa czynniki – indywidualne i środowiskowe- które definiują gotowość przedszkolną.

• Czynniki indywidualne – nazywane także endogennymi (tj. wewnętrznymi) – to np. wiek dzieci, płeć, genetyka, wrodzone właściwości organizmu, tempo rozwoju ośrodkowego układu nerwowego i rozwój psychoruchowy.
• Czynniki środowiskowe – nazywane również egzogennymi (tj. zewnętrznymi) – to np. przystosowanie dziecka do przedszkola, środowisko rodzinne, warunki materialne rodziny, relacje dziecka z rodzicami, liczba członków rodziny czy struktura formalna.

Jak rodzice mogą pomóc swojemu dziecku w przygotowaniu do przedszkola?

Gotowość przedszkolna w dużej mierze leży w rękach… rodziców. Posłanie dziecka do placówki powinno być owocem wspólnych, wielotygodniowych zajęć. To zadaniem rodzica jest przygotować malucha do nowych warunków i wymagań środowiska pozarodzinnego w taki sposób, aby mogło ono poradzić sobie z ewentualnymi trudnościami, aby umiało znosić ograniczenia i zmiany standardów zaspokajania swoich potrzeb, a także aby mogło pełnić w nim określone role społeczne.

Rodzic powinien więc organizować ćwiczenia rozwijające układ nerwowy. Ma to ogromne znaczenie, bowiem trzyletnie dziecko nie jest w stanie podjąć dłuższego, jednostajnego wysiłku, który pozwoliłoby znosić silne bodźce oraz ograniczenia w zaspokajaniu potrzeb biologicznych i  emocjonalnych. To właśnie to zjawisko sprawia, że pójście dziecka do przedszkola jest pełne trudności i wyzwań.

Ćwicz z dzieckiem samodzielność – np. poprzez zachęcanie go do wykonywania nowych czynności i aktywności. Wspieraj i motywuj do działania. Gdy jest to możliwe – pozostawiaj go w samotnej zabawie, nastrajaj pozytywnie do pomysłu przedszkola, wyrabiaj w dziecku poczucie obowiązku, przyzwyczaja do skupienia uwagi na nowych czynnościach i przygotowuj do go przyszłych zmian.

Jakie są skutki, jeśli dziecko jest zbyt młode lub nie jest wystarczająco gotowe do podjęcia nauki w przedszkolu?

Dziecko, które zbyt szybko pójdzie do przedszkola może zmierzyć się lękiem separacyjnym i zaburzonym poczuciem bezpieczeństwa. W wyniku tego maluch staje się wycofany, przestaje wierzyć we własne możliwości, może mieć trudności w nawiązywaniu relacji w życiu dorosłym i niechętnie będzie próbował nowych rzeczy. Dlatego też tak ważne jest nie tylko rozpoznanie gotowości, ale także przeprowadzenie sprawnej adaptacji, która nie zbuduje traumy i negatywnych skojarzeń z tym etapem dzieciństwa.

W jaki sposób można zmierzyć poziom gotowości dziecka do przedszkola?

Rodzic nie posiada takowych narzędzi, dlatego też w ramach zmierzania i postawienia diagnozy należy udać się do specjalisty – tj. do psychologa dziecięcego, który operuje na odpowiedniej metodologii badawczej.

Wśród narzędzi dostępna jest tzw. Skala Gotowości Szkolnej, którą przeprowadza się wśród 6-latków. Testy mają zdefiniować czy roczne przygotowanie przyniosło oczekiwane rezultaty w kontekście dalszej edukacji. Projekt zrealizowany i zaplanowany został przez Centrum Metodycznym Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej (CMPPP).

W jakich sytuacjach zrezygnować z przedszkola?

Podstawą do tego, aby wypisać dziecko z przedszkola jest zła lub nieefektywna adaptacja w danej placówce. Jeśli występuje gotowość przedszkolna, dziecko potrafi rozstać z rodzicem, a mimo to temat przedszkola wzbudza w nim ogrom negatywnych emocji (np. strachu, płaczu czy złego samopoczucia) – warto rozważyć nie tyle całkowitą rezygnację, co zmianę placówki.

Zanim jednak podejmiesz tą decyzję, jeśli masz wątpliwości lub potrzebujesz wsparcia, poproś opiekunki i nauczycielki w przedszkolu o pomoc (nie tylko w pierwszy dzień, ale na całym etapie adaptacji). Ich doświadczenie pomoże Ci w znalezieniu rozwiązania i skutecznych metod. Gdy te się nie sprawdzą – spróbuj pozostawić dziecko pod opieką rodziny, a dopiero potem podjąć kolejną próbę adaptacyjną.

Bibliografia:

[1] PŁONKA, I. Gotowość do przedszkola dzieci trzyletnich uczęszczających do żłobka.

[2] Frydrychowicz, A., Koźniewska, E., Matuszewski, A., & Zwierzyńska, E. (2006). Skala gotowości szkolnej. Podręcznik, CMPP-P, Warszawa.