Jak zachowuje się wycofane dziecko?

Rodzice pragną, aby ich dziecko było szczęśliwe, pełne energii, chęci do aktywności. Chcą, aby maluch miał mnóstwo przyjaciół, uśmiechał się, czerpał dzieciństwo garściami. W idealnym świecie jest wypełniony radością, optymizmem, chęcią do działania. Zdarza się jednak, że zamiast tego maluch trzyma dystans, nie chce rozmawiać z rówieśnikami, chodzi przygnębiony. Rodzice martwią się więc o jego rozwój, nierzadko nieco po omacku szukając przyczyny. Taki stan rzeczy wbrew pozorom zdarza się często i może świadczyć o tzw. wycofaniu. 

Co to znaczy, że dziecko jest wycofane? Definicja wycofania społecznego

Wycofanie społeczne odnosi się do sytuacji, gdy maluch dobrowolnie ogranicza swoje kontakty i interakcje z innymi ludźmi, często wybierając samotność i izolację. Jest to zjawisko, które może zarówno wynikać z osobistych preferencji, jak i doświadczeń życiowych, zaburzeń psychicznych, lęku społecznego, depresji, czy też z powodu trudnych doświadczeń społecznych (np. konfliktów). 

Wycofanie społeczne może mieć poważne skutki dla zdrowia psychicznego i fizycznego — tj. maluch może mieć duże poczucie samotności, a wraz z wiekiem rośnie ryzyko zaburzeń psychicznych oraz problemów z funkcjonowaniem w społeczeństwie. Dlatego też, gdy wycofanie społeczne utrzymuje się i wpływa negatywnie na jakość życia, pomocne może być wsparcie profesjonalne, takie jak terapia psychologiczna czy wsparcie grupowe.

Objawy wycofania społecznego u dzieci

Wycofanie społeczne u dzieci może manifestować się na różne sposoby, a jego identyfikacja bywa trudna, gdyż dzieci często nie potrafią wyrazić swoich emocji i uczuć w sposób, który jest zrozumiały dla dorosłych. 

Fizyczne objawy

Dziecko wycofane społecznie może skarżyć się na różnego rodzaju bóle, które mogą być psychosomatyczne. To wtedy maluch bez większego powodu narzeka np. na ból brzuszka, licząc, że w ten sposób nie będzie musiało budować relacje z rówieśnikami. Często też pojawiające się bóle są rzeczywiste i wynikają z dużego stresu i niepokoju. Z czasem pojawić się mogą koszmary senne, problemy z zasypianiem lub wstawaniem.

Dziecko w przedszkolu jest wycofane, gdy unika zabawy z innymi dziećmi, nie chce uczestniczyć w grupowych aktywnościach w szkole czy przedszkolu.

Emocjonalne objawy

Dziecko może wykazywać się zwiększoną drażliwością, zwłaszcza w sytuacjach społecznych. Dużo szybciej więc poddaje się w aktywnościach, wykazuje się niepewnością, lękiem, przestaje wierzyć w siebie. Na dodatek pojawia się długotrwałe odczuwanie smutku lub brak zainteresowania rzeczami, które wcześniej sprawiały radość. Dziecko więc trzyma dystans, czuje się samotne, bywa płaczliwe i niechętnie rozmawia o swoich emocjach. Empatia u dziecka jest coraz mniejsza. 

Społeczne objawy

Dziecko może mniej mówić zarówno w domu, jak i poza nim. Wraz z tym pojawiają się problemy z komunikacją własnych emocji lub potrzeb, co tylko potęguje frustrację i wycofanie. Maluch czuje się niezrozumiany, więc niechętnie podejmuje kolejne próby porozumienia i nawiązania relacji. Przyjmuje postawę unikającą, co niejako jest mechanizmem obronnym. Brak relacji często powoduje konflikty w grupie i niezrozumienie nauczyciela, a maluch coraz bardziej postanawia “wtopić się” w tłum.

Przyczyny wycofania społecznego u dzieci

W przypadku dorosłych zwykle jest to traumatyczne wydarzenia, takie jak śmierć bliskiej osoby, rozwód, odrzucenie społeczne czy zastraszanie. W przypadku dzieci problem jest nieco bardziej złożony, a przyczyny dotyczyć mogą zarówno aspektów biologicznych, jak i środowiskowych czy psychologicznych. Każda z tych przyczyn jest równie istotna i w każdym przypadku niezbędne jest wsparcie specjalisty. Zatem, dlaczego dziecko jest wycofane?

Czynniki psychologiczne

Mowa tu o dzieciach:

• z zaburzeniami lękowymi, w tym z lękiem społecznym, mogą unikać sytuacji społecznych, które wywołują lęk,
• cierpiących na depresję, które mogą wykazywać brak zainteresowania aktywnościami społecznymi,
• z niską samooceną, gdy unikają interakcji społecznych z obawy przed odrzuceniem lub krytyką,
• z traumatycznymi doświadczeniami, tj. przemoc w rodzinie, rozwód rodziców, lub prześladowanie w szkole, mogą prowadzić do wycofania społecznego jako formy ochrony przed dalszym bólem emocjonalnym.

Czynniki środowiskowe

Gdy wystąpiły:

• konflikty w domu, brak wsparcia emocjonalnego, czy zaniedbanie,
• doświadczenie bycia ofiarą prześladowań w szkole lub w innych grupach rówieśniczych,
• nadmierne kontrolowanie lub chronienie dziecka przed światem zewnętrznym,
• przeprowadzka do nowego miasta, zmiana szkoły, lub inne znaczące zmiany w życiu mogą sprawić, że dziecko będzie miało trudności z adaptacją.

Czynniki biologiczne

Wycofane dziecko przyczyny biologiczne, to np.:

• Niektóre predyspozycje genetyczne mogą zwiększać ryzyko zaburzeń lękowych czy depresyjnych.
• Zaburzenia takie jak autyzm, ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi), czy zaburzenia sensoryczne.
• Przewlekłe problemy zdrowotne mogą ograniczać aktywność społeczną dziecka z powodu bólu lub zmęczenia.

Jak przedszkole może wspierać wycofane dziecko?

Przedszkole pełni kluczową rolę w rozpoznawaniu i wsparciu dzieci wykazujących tendencje do wycofania społecznego. To rolą opiekuna jest nie tylko zasygnalizować problem, ale także poszukać rozwiązań, które stanowić będą za wsparcie w terapii i pracy domowej. W organizowaniu zajęć ważny jest nie tylko główny pedagog, ale także nauczyciel wspomagający w przedszkolu.

Nauczyciele i opiekunowie powinni dążyć do zrozumienia indywidualnych potrzeb każdego dziecka, uwzględniając jego sytuację rodzinną, emocjonalną i społeczną. Pozwoli to na dostosowanie metod wsparcia i komunikacji do specyfiki danego dziecka. Ważne jest, aby przedszkole było miejscem, gdzie dziecko czuje się bezpiecznie i akceptowane. Nauczyciele powinni promować pozytywne interakcje między dziećmi i zapewniać, że wszystkie dzieci są traktowane z szacunkiem i zrozumieniem.

Dziecko wycofane w przedszkolu procedury: niezmiennie placówka powinna aktywnie współpracować z rodzicami i, w razie potrzeby, z profesjonalistami takimi jak psychologowie czy pedagodzy, aby zapewnić spójne wsparcie zarówno w placówce, jak i w domu.

Jakie programy przedszkolne mogą pomóc wycofanym dzieciom?

• Zajęcia z umiejętności społecznych, tj. specjalnie zaprojektowane sesje, które uczą dzieci, jak nawiązywać kontakty, komunikować się i współpracować z innymi. Ich głównym celem jest rozwój społeczny dziecka.
• Programy wspierające rozwój emocjonalny, które pomagają dzieciom rozumieć i wyrażać swoje emocje w zdrowy sposób.
• Praca w mniejszych grupach może być mniej stresująca dla wycofanych dzieci, co pozwala im na stopniowe budowanie pewności siebie i umiejętności społecznych.
• Zajęcia artystyczne i kreatywne, tj. muzyka, sztuka, teatr i inne formy ekspresji artystycznej mogą pomóc dzieciom wyrazić siebie i poczuć się bardziej komfortowo w grupie. To one pomogą wspierać mocne strony dziecka.

Jakie terapie są dostępne dla wycofanych dzieci?

Rodzaj terapii dobierają psycholodzy i specjaliści, którzy podejmują procesu diagnostycznego na podstawie konkretnych metod diagnostycznych i wiedzy. 

Dziecko wycofane terapia to zwykle:

• Terapia poznawczo-behawioralna (CBT), która pomaga dzieciom identyfikować i zmieniać negatywne myśli i zachowania, które mogą przyczyniać się do ich wycofania społecznego.
• Terapia zabawowa, która umożliwia dzieciom wyrażanie swoich emocji i rozwiązywanie problemów poprzez grę, co może być mniej zastraszające niż tradycyjne metody terapeutyczne.
• Terapia rodzinna, która pomaga poprawić dynamikę rodzinną i komunikację.
• Grupy wsparcia dla rówieśników — tj. spotkania z innymi dziećmi, które mają podobne trudności, mogą pomóc w budowaniu umiejętności społecznych i samooceny.

Pomóc także może dedykowana socjoterapia dla dzieci.

Jak pracować z dzieckiem wycofanym?

Praca z wycofanym dzieckiem wymaga cierpliwości, empatii i konsekwencji. Nie należy poddawać się silnym emocjom i ocenie. Zamiast budowanej presji dużo lepiej sprawdzi się cierpliwość, zrozumienie, budowanie zaufania, chęć realnej pomocy. 

Ważne jest spędzanie czasu na nawiązywaniu relacji i budowaniu zaufania. Wraz z tym ważne jest stopniowe wyznaczanie małych, osiągalnych celów, które mogą stopniowo zwiększać interakcje społeczne dziecka, a także regularne chwalenie dziecka za wszelkie próby społeczne i nowe zachowania. Kluczowe jest pozytywne wzmacnianie, budowanie pewności, stosowanie metody małych kroków. 

Zapewnienie dziecku środowiska, które minimalizuje stres i umożliwia stopniowe adaptowanie się do sytuacji społecznych, pozwala na owocną współpracę, powolne przełamywanie swoich barier, próbowanie nowych rzeczy. Praca z wycofanymi dziećmi wymaga skoncentrowanej uwagi i zrozumienia, ale odpowiednie interwencje i wsparcie mogą znacznie poprawić ich zdolności społeczne i ogólne samopoczucie.

Jak rodzina może wspierać wycofane dziecko?

Niezmiennie w procesie wsparcia i rozwoju niezwykle ważną rolę pełnią rodzice. To oni są główną opoką, autorytetem i drogowskazem, który powinien być pełen empatii, miłości i troski. Rodzic nie powinien porównywać swojego malucha z innymi. Zamiast tego ważna jest rozmowa, szukanie rozwiązań i stworzenie bezpiecznej przestrzeni, w której dziecko czuje się akceptowane i kochane. Unikaj piętnujących komunikatów, tj. “Moje dziecko jest wycofane w przedszkolu!”, zamiast tego skup się na przyczynie i rozwiązaniu.

Dziecko wycofane w przedszkolu, co może pomóc?

• Zachęcanie dziecka do wyrażania swoich uczuć i myśli. Regularne rozmowy, w których dziecko może mówić o swoich obawach i przeżyciach, pomagają zrozumieć jego potrzeby i lęki.
• Słuchanie bez oceniania.
• Motywowanie dziecka do stopniowego angażowania się w działania grupowe, które odpowiadają jego zainteresowaniom i pasjom.
• Organizowanie krótkich i mniej intensywnych spotkań z rówieśnikami.

Ważna jest także demonstracja zdrowych interakcji społecznych. Dobre relacje między członkami rodziny uczą dziecko, jak budować i utrzymywać własne relacje.

Kiedy należy szukać pomocy specjalisty dla wycofanego dziecka?

Decyzja o szukaniu pomocy specjalisty dla wycofanego dziecka powinna być podjęta wtedy, gdy wycofanie zaczyna wpływać negatywnie na funkcjonowanie dziecka w różnych obszarach życia, tj. szkoła, relacje z rówieśnikami, czy życie rodzinne. Tak naprawdę każda niepewność, lęk, ograniczanie kontaktów i unikanie powinno być wspieranie przez doświadczonych ekspertów, którzy pomogą pod kątem merytorycznym i diagnostycznym.

Alarmujące jest:

• Jeżeli dziecko utrzymuje się w stanie wycofania przez długi czas i nie wykazuje zainteresowania działaniami, które wcześniej sprawiały mu przyjemność.
• Jeśli zauważysz, że dziecko często jest smutne, płaczliwe, wydaje się być przerażone lub pokazuje inne znaki lęku i depresji.
• Pojawienie się trudności w utrzymaniu wyników w przedszkolu, unikanie uczestnictwa w zajęciach lub częste prośby o zostanie w domu.

Podsumowanie

Dzieci wykazujące tendencje do wycofywania potrzebują uwagi i wsparcia ze strony rodziców, nauczycieli i opiekunów. Ważne jest zapewnienie bezpiecznego środowiska w domu, gdzie dziecko może czuć się akceptowane, jednocześnie bezpiecznie wyrażając swoje uczucia. Istotna jest także regularna i otwarta komunikacja.

Rodzice powinni również promować zdrowe relacje, zachęcając do uczestnictwa w grupowych działaniach odpowiadających zainteresowaniom dziecka. Nauczyciele z kolei powinni naciskać na indywidualne podejście do każdego dziecka i dostosowanie metod nauczania w celu wsparcia jego rozwoju społecznego.