Co wpływa na rozwój społeczny dziecka?

Rozwój społeczny dziecka to proces uczenia się zarówno norm, jak i wzorców zachowań, które obowiązują w społeczeństwie. Mowa tu więc zarówno o rozwoju kompetencji społecznych w rodzinie, ale także w grupie rówieśniczej, jak i w szkole. Zdaniem Erika H. Eriksona to właśnie wiek przedszkolny i szkolny ma kluczowe znaczenie w kontekście rozwoju społecznego dziecka [1]. A w etapie tym ogromne znaczenie odgrywają oczywiście osoby dorosłe — rodzice, nauczyciele, dziadkowie i specjaliści. Co wpływa na rozwój społeczny dziecka, jak go „napędzać”, jakie strategie są najskuteczniejsze? I czym właściwie jest ten „prawidłowy rozwój społeczny dziecka”?

Co składa się na rozwój społeczny?

Mówiąc o rozwoju społecznym dziecka, mamy na myśli zespół różnych umiejętności i kompetencji, które dotyczą nie tylko innych osób, ale także samego dziecka.

Na rozwój społeczny dziecka składa się więc:

• umiejętność nawiązywania relacji — zarówno rówieśnikami, jak i dorosłymi;
• umiejętność podtrzymywania relacji;
• komunikowanie — swoich potrzeb i uczuć za pomocą mowy, gestów, mimiki;
• empatia — do zwierząt, do ludzi, poprzez próbę zrozumienia i współodczuwania ich emocji;
• samoregulacja emocjonalna — tj. rozpoznawanie, kontrolowanie emocji, a także stosowanie technik rozumienia emocji.

Kształtowanie tych obszarów ma docelowo doprowadzić do rozwoju tożsamości, umiejętności współpracy oraz zdolności do radzenia sobie z konfliktami.

Co wpływa na rozwój społeczny?

Rozwój społeczny dziecka to składowa wielu obszarów — zarówno cech indywidualnych, jak i wsparcia ze strony rodziców oraz dotychczasowych relacji z rówieśnikami. Nie jest bowiem tajemnicą, że to relacje z rodzicami i opiekunami odgrywają kluczową rolę w rozwoju społecznym dziecka. A rozwój dziecka to wynik zaangażowania, pomocy oraz wartości, przekazywanych w domu. To dla opiekunów rozwój fizyczny dziecka oraz emocje dziecka stają się priorytetem. Warto jednak pamiętać, że do rozwoju tych obszarów konieczne są konkretne narzędzia.

Na rozwój społeczny dziecka wpływ mają także interakcje z rówieśnikami oraz edukacja. W tym drugim obszarze ważną rolę pełni środowisko szkolne, które dostarcza dziecku wielu okazji do nauki interakcji społecznych, rozwijania umiejętności komunikacyjnych i budowania relacji z rówieśnikami oraz nauczycielami. Obszary te są równie istotne co normy społeczne, wartości kulturowe oraz czynniki biologiczne, tj. temperament czy predyspozycje genetyczne.

Jak wspierać rozwój społeczny dziecka?

Zdolność dziecka do nawiązywania relacji, budowania pewności siebie w grupie oraz empatia to wynik edukacji i wsparcia ze strony osób dorosłych. Pomóc w tym także może:

• zabawa w grupie, dzięki której dziecko uczy się współpracy, zdrowej rywalizacji i negocjacji;
• modelowanie zachowania społecznego, poprzez pokazywanie sytuacji uczących empatii, szacunku i uczciwości;
• rozwijanie umiejętności komunikacyjnych, nazywanie emocji, wyrażanie swoich uczuć, utrzymywanie kontaktu wzrokowego, a także zyskanie nowych słów, które pomogą w rozmowie;
• kształtowanie empatii i postaw wymagających zrozumienia drugiej osoby — np. poprzez pokazywanie różnych sytuacji społecznych, czytanie książek o emocjach;
• budowanie zdrowych relacji, poprzez wspieranie pozytywnych interakcji i przekazów.

Jakie są korzyści interakcji z rówieśnikami dla rozwoju społecznego dziecka?

Dzięki kontaktom z rówieśnikami maluch zyskuje różne umiejętności społeczne. To interakcje z innymi pozwalają rozumieć emocje innych osób, przez co przedszkolak chętniej podejmuje się współpracy, z większą łatwością rozwiązują konflikty, lepiej radzi sobie z własnymi emocjami. Zyskana umiejętność współpracy przyda się w dorosłym życiu — np. w pracy. Warto przy tym pamiętać, że empatyczna rozmowa pozwala poznać różne punkty widzenia, zrozumieć różne wartości, ale także rozwijać samoocenę oraz budować pewność siebie.

Jak technologia wpływa na rozwój społeczny dzieci?

Technologia może zarówno przeszkadzać, jak i pomóc w rozwoju społecznym dziecka. Całkowite jej skreślanie może zamknąć drzwi do wielu rozwiązań i możliwości. Bez wątpienia bowiem nowe technologie mogą ułatwiać komunikację — np. poprzez proste aplikacje, które rozwijają słownictwo, uczą opieki nad zwierzętami, rozpoznawania emocji, szukania rozwiązań i zdrowego rywalizowania.

• Na czym polegają zajęcia korekcyjno-kompensacyjne?

Uwaga! Warto przy tym pamiętać, że zbyt duża ekspozycja na technologię może prowadzić do izolacji społecznej i ograniczonego kontaktu z rówieśnikami w realnym świecie. Ponadto dzieci mogą być narażone na ryzyko wielu niebezpiecznych zachowań w świecie online, dlatego tak ważny jest umiar i balans. Rolą rodziców i pedagogów jest nadzorować te aktywności oraz łączyć je z rozmowami, wspólnymi zabawami i kreatywnymi pomysłami.

Jakie są strategie radzenia sobie z trudnościami społecznymi u dzieci?

1. Uczenie umiejętności społecznych — poprzez rozwijanie umiejętności komunikacji, empatii, rozwiązywania konfliktów i budowania zdrowych relacji.
2. Wsparcie emocjonalne — polegające na wysłuchaniu, zadawaniu pytań, szukaniu rozwiązań w sytuacjach trudnych oraz w momencie wystąpienia konfliktu z rówieśnikami.
3. Modelowanie zachowań społecznych, które pokazują, jak należy zachowywać się w różnych sytuacjach, np. w restauracji, w parku, na przyjęciu rodzinnym.
4. Wsparcie terapeutyczne — wskazane jest w przypadku poważniejszych trudności społecznych, tj. zaburzenia ze spektrum autyzmu, lęki społeczne, trudności komunikacyjne. Wsparcie to oferuje m.in. psycholog dziecięcy lub terapeuta zajęciowy.
5. Rozmowa — dialog pomaga codziennie, w naturalny sposób, kształtować kompetencje społeczne. Dlatego też warto zadawać dziecku otwarte pytania, opowiadać o swoim dniu, zachęcać do wyrażania swoich emocji i obaw. Przy tym wszystkim pamiętać należy, aby w tej metodzie unikać porównań, presji oraz tworzenia ocen.

Jakie są długoterminowe konsekwencje braku kompetencji społecznych, rozwijanych w dzieciństwie?

Brak rozwiniętych kompetencji społecznych może mieć długoterminowe konsekwencje — również w życiu dorosłym. Nieumiejętność radzenia sobie w relacjach społecznych, brak narzędzi do rozwiązywania konfliktów oraz nieumiejętność empatycznego spojrzenia na problem może prowadzić do izolacji społecznej, trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu zdrowych relacji, a także do szeregu problemów emocjonalnych. W konsekwencji dziecko może czuć się niepewnie, będzie bało się podejmować nowe interakcje i dużo trudniej będzie mu panować nad emocjami.

Jakie role odgrywają nauczyciele, terapeuci i inni specjaliści we wspieraniu rozwoju społecznego dzieci?

To rodzic staje się opoką i głównym autorytetem, który dostarcza narzędzi, uczy komunikacji, pomaga w codziennej rozmowie i wyrażaniu swoich słów. Pamiętaj, że dziecko uczy się poprzez naśladowanie, dlatego też to codzienny kontakt z opiekunem jest fundamentem nauki słów, empatii i zrozumienia. Żaden nauczyciel nie zastąpi wsparcia rodzica, a sposób, w jaki mama lub tata obejmuje dzieci, rozmawia o trudnościach i pyta o dzień w przedszkolu jest prostym, ale i podstawowym sposobem na rozwijanie szeregu umiejętności społecznych.

Specjaliści z kolei mogą przeprowadzać ocenę trudności społecznych u dzieci i oferować terapię indywidualną lub grupową, aby pomóc im w radzeniu sobie z trudnościami. Razem z nauczycielami mogą integrować naukę umiejętności społecznych w program nauczania, tworzyć bezpieczne i wspierające środowisko w klasie oraz oferować wsparcie emocjonalne i edukacyjne dzieciom, które mają problemy.

Bibliografia:

[1] Dominika, N. (2018). ROZWÓJ SPOŁECZNY DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM. Схвалено до друку Вченою радою факультету психології та соціальної роботи Ніжинського державного університету імені Миколи Гоголя (протокол № 7 від 05 квітня 2018 року)., 258.