Co to jest program adaptacyjny?

Program adaptacyjny w przedszkolu to zorganizowany proces, mający na celu ułatwić dzieciom i ich rodzicom przejście do nowego środowiska. Jego poprawne przeprowadzenie wzbudza w maluchu większą pewność siebie, ułatwia naukę, usprawnia zajęcia i sprawia, że dziecko czuje się swobodniej w nowym miejscu. Program adaptacyjny w dużej mierze odbywa się w placówce, angażując nauczycieli, dzieci i nierzadko samych opiekunów. Jakie dokładnie cele spełnia? Czy zakłada przygotowanie rodziców do pełnienia nieco innej roli?

Czym jest program adaptacyjny w kontekście przedszkola?

Program adaptacyjny to proces wdrożeniowy, który przygotowuje dzieci do zajęć, samodzielnego przebywania w placówce i przestrzegania wewnętrznych reguł. W procesie przystosowania chodzi nie tylko o przedstawienie środowiska i innych dzieci, ale także zbudowania bezpieczeństwa i udzielania dziecku wsparcia psychicznego. W definicyjnym ujęciu — program określa pełen, wewnętrzny system oddziaływań zarówno pod kątem pedagogicznym, jak i organizacyjnym. Wszystko to ma zapewnić dzieciom lepszy start przedszkolny, doprowadzając do równowagi między potrzebami maluszków a otaczającym środowiskiem. Adaptacja ma więc wpływ na relacje z rówieśnikami, rozwój, stan emocjonalny, samopoczucie i naukę.

Czy dni adaptacyjne w przedszkolu są obowiązkowe?

Dni adaptacyjne nie są obowiązkowe. Oznacza to, że wiele placówek nie przeprowadza adaptacji, pozostawiając ten proces całkowicie w rękach rodziców. Decyzja tego typu argumentowana może być np. brakami kadrowymi czy problemami organizacyjnymi. Warto więc przed wyborem placówki upewnić się jak wygląda współpraca z rodzicami dzieci nowo przyjętych, czy zaplanowane są zajęcia adaptacyjne i czy przed koniecznością oddania dziecka do przedszkola wymagane jest odbycie adaptacji w domu.

• Czy przedszkole może odmówić adaptacji?

Jak wygląda dzień adaptacyjny?

Każde przedszkole wprowadza inne regulacje wewnętrzne, dlatego też trudno ustalić sztywny harmonogram takiego programu. Przyjmuje się, że dzień adaptacyjny zazwyczaj obejmuje pierwsze, krótkie wizyty dziecka w placówce. Dzieje się to w towarzystwie rodzica, który może nadzorować maluszka, pomagać mu i jednocześnie zmniejszać szok, który może pojawić się podczas pierwszego dnia. W czasie tych wizyt dziecko ma możliwość poznania nauczycieli, innych dzieci, a także przestrzeni i rutyny przedszkola. Następnie wizyty te stają się coraz dłuższe, doprowadzając do sytuacji, w której rodzic pozostawia swoją pociechę na cały dzień.

Ile powinna trwać adaptacja?

Każdy maluch jest inny, a co za tym idzie — ma inne wymagania i potrzeby. Dlatego też nie ustala się sztywnych norm związanych z czasem adaptacji, szanując, że jest indywidualna kwestia dla każdego dziecka (na którą wpływają czynni endo- i egzogenne[2]) Tak oto proces ten trwać może zarówno kilka dni, jak i kilka tygodni.

Jeśli adaptacja trwa zbyt długo, rekomendowane jest podjęcie konsultacji ze specjalistami, tj. psycholog dziecięcy. Może bowiem się okazać, że problemy adaptacyjne są wynikiem zaburzeń rozwojowych czy psychicznych.

Jakie są cele programu adaptacyjnego dla dzieci?

W dużym uogólnieniu celem programu adaptacyjnego jak zapewnić maluchowi bezpieczeństwo i komfort podczas nadchodzących zmian. Co więcej — wspomaganie dziecka w tym procesie ma znaczący wpływ również na rodziców, którzy chcą dla swojej pociechy wszystkiego, co najlepsze.

W wyszczególnieniu głównym celem adaptacji jest:

• ułatwić dziecku przejście wszelkich zmian środowiskowych,
• zmniejszyć stres związany z nowym otoczeniem,
• budować zaufanie do nauczycieli i rówieśników,
• rozwijać umiejętności rozwiązywania konfliktów.

Dodatkowo celem jest obniżenie lęku rodziców — ten zwykle związany jest z obserwowanym dorastaniem córki lub syna. Nie da się bowiem ukryć, że opiekun powierzający opiekę nauczycielom odczuwa lawinę różnorodnych emocji, które wynikają z troski i miłości. Adaptacja dziecka do przedszkola ma na celu uspokoić te emocje, nieść większą pewność i niezależność.

Dlaczego program adaptacyjny jest istotny przed rozpoczęciem przedszkola?

Program pomaga dziecku w nadchodzących zmianach, niwelując lęk przed separacją i minimalizując obawy związane z nowymi wyzwaniami i doświadczeniami. Maluch, który nie dostaje w tym czasie uwagi i wsparcia ze strony dorosłych czuje się zagrożony, niepewny siebie, przytłoczony. To wtedy pojawiają się napady złości, płacz, problemy relacyjne i niechęć do edukacji. Rolą pracowników przedszkola jest przygotować dziecko (i chętnych członków rodzin przedszkolaków) do nadchodzących zmian — najlepiej jeszcze przed rozpoczęciem roku szkolnego.

Jakie metody są wykorzystywane w programach adaptacyjnych?

Program adaptacyjny docelowo bazuje na naturalnych zachowaniach, zabawie, otwartości na dziecięce emocje, budowaniu pewności siebie i samodzielności. W tym celu wykorzystuje się m.in.:

• zabawy integracyjne (często z udziałem ich rodziców),
• wizyty w przedszkolu, gdzie maluch poznaje sale zabaw, nauczycieli, rówieśników,
• zajęcia orientacyjne,
• materiały dydaktyczne dla rodziców,
• książeczki dla dzieci, mówiące o przedszkolu.

Jakie korzyści przynoszą programy adaptacyjne dla dzieci?

• Kształtowanie umiejętności społecznych dzieci w wieku przedszkolnym,
• zmniejszenie lęku i stresu,
• wspieranie rozwoju emocjonalno-społecznego dzieci,
• wspieranie rozwoju motorycznego,
• łatwiejsze nawiązywanie relacji w grupie rówieśniczej,
• samodzielność,
• budowanie pewności siebie,
• motywowanie dzieci do nauki i zajęć.

Kiedy i jakie dzieci mogą skorzystać z programu adaptacyjnego?

Programy adaptacyjne są przeznaczone dla wszystkich dzieci w wieku przedszkolnym (tj. 3-6 lat), które rozpoczynają edukację w danej placówce. Program ten dedykowany jest zwłaszcza maluszkom, które nie uczestniczyły wcześniej w żłobku czy innych formach opieki grupowej.

Jakie wyzwania mogą pojawić się podczas adaptacji i jak można im zaradzić?

Wyzwania związane z adaptacją zwykle dotyczą silnych emocji, nieodpowiedniego przygotowania w domu, braku zaangażowania ze strony rodzica, niezrozumienia samego procesu. Jeśli wiec maluch odczuwa lęk lub smutek na skutek separacji z rodzicem, ważne jest stopniowe wydłużanie czasu pobytu. Im spokojniej i wolniej przebiega proces adaptacji, tym maluch mniej nerwowo reaguje na pozostanie w placówce. Jeśli z kolei lęk wynika z nieznajomości nowego miejsca — nauczyciele powinny wprowadzić konkretną rutynę w obowiązkach i zabawach. To powinno iść w parze z dedykowanymi zajęciami integracyjnymi — zwłaszcza jeśli występują problemy relacyjne.

Bibliografia:

[1] Ziółkowska, A., Miturska, B., & Marcinkowska, D. SPOKOJNI RODZICE–UŚMIECHNIĘTE DZIECI Program adaptacyjny dla dzieci 3-letnich Przedszkola nr 4 we Wrocławiu.

[2] Fijałkowska, A. Proces adaptacji dziecka do środowiska przedszkolnego. Środowiskowe i językowe, 133.