Czy gmina może odmówić nauczyciela wspomagającego?

Nauczyciel wspomagający jest solidnym wsparciem w codziennej pracy pedagogów, pracujących w placówkach przedszkolnych. Jego pomoc jest szczególnie cenna w przypadku dzieci niepełnosprawnych lub niedostosowanych społecznie, które potrzebują wsparcia w wielu, codziennych aktywnościach — od zabawy, aż po naukę. Czy zlecenie zatrudnienia nauczyciela wspomagającego może być zrealizowane bez zgody organu prowadzącego? Czy to oznacza, że gmina może odmówić takiej pomocy? Co na to mówią polskie przepisy?

Rola nauczyciela wspomagającego w edukacji

Nauczyciel wspomagający pracuje bezpośrednio z uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych, pomagając im w lepszym zrozumieniu materiału edukacyjnego, w rozwijaniu umiejętności społecznych oraz budowaniu pewności siebie. Dzięki ścisłej współpracy z głównym nauczycielem tworzy indywidualne plany wsparcia dla każdego ucznia, dostosowując metody i tempo pracy do ich możliwości. Jego obecność w klasie nie tylko ułatwia naukę uczniom z trudnościami, ale również wpływa na całą grupę, promując empatię, współpracę i wzajemny szacunek.

Ponadto:

• Prowadzą pracę wychowawczą wspólnie z nauczycielami i specjalistami.
• Uczestniczą, w razie potrzeby, w zajęciach edukacyjnych organizowanych przez innych nauczycieli oraz w zintegrowanych działaniach wynikających z programu.
• Udzielają wsparcia nauczycielom w doborze form i metod pracy, szczególnie w realizacji zadań określonych w programie.
• Prowadzą zajęcia dostosowane do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych uczniów — np. zajęcia rewalidacyjne, resocjalizacyjne i socjoterapeutyczne, uwzględniając ich możliwości psychofizyczne.

Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego

Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego to dokument wydawany przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną, który formalnie potwierdza, że dany uczeń wymaga indywidualnego podejścia w procesie edukacyjnym. 

Jest to kluczowy element wsparcia dla dzieci i młodzieży z różnymi trudnościami — niepełnosprawności, zaburzenia rozwojowe czy trudności w nauce. Orzeczenie to określa szczegółowe potrzeby ucznia oraz wskazuje metody, formy pracy i dodatkowe zajęcia, które mają na celu wspomóc jego rozwój edukacyjny i społeczny. Na jego podstawie szkoła tworzy indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny (IPET), zapewniając uczniowi niezbędne wsparcie i odpowiednie warunki do nauki.

Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego może zostać przyznane:

• dziecku z różnego rodzaju niepełnosprawnościami ruchowymi, intelektualnymi lub sprzężonymi, w tym dzieciom niewidomym, słabowidzącym, niesłyszącym, słabosłyszącym, z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, umiarkowanym lub znacznym, a także dzieciom z afazją, 
• dzieciom z autyzmem, zespołem Aspergera, jak również te, które są niedostosowane społecznie lub zagrożone takim niedostosowaniem.

Czy gmina ma obowiązek zapewnić nauczyciela wspomagającego?

Obowiązek zatrudnienia nauczyciela wspomagającego następuje wyłącznie w dwóch przypadkach. 

1. W przypadku przedszkoli ogólnodostępnych z oddziałami integracyjnymi.
2. W przypadku placówek z kształceniem specjalnym, jeśli uczniowie posiadają orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, które wydane jest ze względu na autyzm i zespół Aspergera (mówi o tym dokładnie paragraf 7 ust. 1 i w rozporządzenia MEN z dnia 9 sierpnia 2017 roku). 

W każdym pozostałych przypadkach zatrudnienie nauczyciela wspomagającego wymaga zgody organu prowadzącego. Mowa tu o sytuacji gdy np. dzieci posiadają inne niepełnosprawności, niż te powyższe lub gdy występuje jedynie niedostosowanie społeczne.

W jakich sytuacjach gmina może odmówić nauczyciela wspomagającego?

Gmina może odmówić, jeśli uzna, że wniosek o nauczyciela wspomagającego nie jest zgodny z obowiązującymi przepisami lub nie spełnia kryteriów formalnych określonych w prawie oświatowym. Mowa tu o sytuacji, gdy np. uczeń nie posiada formalnego orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego lub jeśli w placówce nie są przyjęte dzieci niepełnosprawne. Takie wsparcie nie występuje także, jeśli z powodzeniem można je zastąpić np. inną pomocą psychologiczno-pedagogiczną.

Prawa rodziców w przypadku odmowy przyznania nauczyciela wspomagającego

Jeśli gmina lub organ prowadzący szkołę odmawia przyznania nauczyciela wspomagającego, pomimo powyższych wskazań, rodzice mogą w pierwszej kolejności złożyć odwołanie od tej decyzji. Odwołanie można skierować do wyższych instytucji, takich jak kuratorium oświaty, które nadzoruje prawidłowość działań organów prowadzących (art. 51 ustawy Prawo oświatowe Dz. U. 2021 poz. 1082).

Jeśli odwołanie nie przyniesie oczekiwanych rezultatów, rodzice mają prawo do złożenia skargi do sądu administracyjnego. Skarga może dotyczyć naruszenia praw dziecka wynikających z orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, które nie zostało właściwie zrealizowane.

Co ważne — zgodnie z art. 39 ustawy Prawo oświatowe (Dz. U. 2021 poz. 1082), rodzice mają prawo do pełnej informacji na temat przyczyn odmowy przyznania nauczyciela wspomagającego. Organ prowadzący szkołę ma obowiązek wyjaśnić, dlaczego wsparcie nie zostało przyznane, a także wskazać ewentualne alternatywne rozwiązania.

Konsekwencje braku nauczyciela wspomagającego dla dziecka

W dużym uogólnieniu można przyjąć, że brak wsparcia ze strony nauczyciela wspomagającego, może pociągać za sobą:

• Trudności w nauce — dziecko może mieć trudności z przyswajaniem materiału, co prowadzi do zaległości w nauce i niższych wyników w szkole.
• Szereg problemów o podłożu emocjonalnym i społecznym — dziecko bez odpowiedniego wsparcia może czuć się izolowane, niezrozumiane, co może prowadzić do problemów z samooceną i samopoczuciem.
• Obciążenie dla rodziny — rodzice dzieci, które nie mają dostępu do nauczyciela wspomagającego, często muszą poświęcać więcej czasu i zasobów na pomoc w edukacji. To oczywiście pierwszy krok do stresu i ogólnej nerwowości. 
• Dzieci, które nie otrzymują niezbędnej pomocy, są bardziej narażone na konflikty z rówieśnikami i nauczycielami.
• W dalszej perspektywie brak odpowiedniego wsparcia w kluczowych latach rozwojowych może wpłynąć także na przyszłe możliwości edukacyjne i zawodowe dziecka.
• Obciążenie nauczycieli, którzy pracują w danej placówce. Natłok obowiązków może nie tylko prowadzić do błędów i zaniedbań, ale także do frustracji i w skrajnych przypadkach do wypalenia zawodowego, które dosięga coraz to młodszych pracowników. 

[1] Art. 51 ustawy Prawo oświatowe Dz. U. 2021 poz. 1082).