Co zrobić gdy dziecko nie słucha w przedszkolu?

Płacz, tupanie nogami, krzyk, niechęć do wykonywania zadań i w skrajnych przypadkach — agresja. Maluchy w różny sposób wyrażają swoje niezadowolenie i niechęć, co nierzadko bywa utrapieniem dla pedagogów i wychowawcy. O ile w pierwszym etapie pojawia się w nich frustracja, o tyle w ostateczności dorośli powinni nie tylko zrozumieć te emocje, ale także — znaleźć rozwiązanie. O czym świadczy agresywne zachowanie dziecka i dlaczego maluch nie chce słuchać nauczycieli?

Jakie mogą być przyczyny nieposłuszeństwa dziecka w przedszkolu?

Opiekunowie i nauczyciele mają skłonność do nadinterpretowania i oceniania zachowania dziecka, które nie słucha rodziców i wychowawców. W rzeczywistości jednak dużo ważniejsze jest uszanowanie uczuć dziecka, a co za tym idzie — zrozumienie przyczyn ich powstawania. Okazuje się bowiem, że bunt, płacz czy krzyk ma swoje konkretne podłoże, które często jest wynikiem:

• niejasnych reguł, nieznajomości zasad — przedszkolak dopiero uczy się norm panujących w grupie, nie posiada instrukcji obsługi oraz wypitych z mlekiem matki regulaminów, dlatego ważne jest nieustanne edukowanie i informowanie go, które zachowania są dobre, a które nie;
• niedojrzałości — rozumianej, jako niezdolność poradzenia sobie z daną sytuacją, konfliktem i emocjami. Jeśli dziecko czuje się przytłoczone, smutne lub skrzywdzone — wyrazi to poprzez znajome sobie narzędzia (czyli np. płacz). Rolą dorosłego jest wskazanie innych metod radzenia sobie w nowych i trudnych momentach;
• maluch po prostu nie chce robić tego, o co się go prosi — np. dziecko bawi się ulubionymi zabawkami, nie chce przerwać tej czynności, co często interpretowane jest przez dorosłych jako „nieposłuszeństwo”. Problem ten jest bardziej złożony, ponieważ wynika ze świadomości i wyboru dziecka, a nie z np. niewiedzy. Dlatego tak ważne jest, aby od najmłodszych lat budować zdrową relację z córką lub synem — nie tylko opartą na autorytecie, ale także na kompromisach.

Co zrobić, żeby dzieci w przedszkolu słuchały?

Jeśli dziecko zachowuje się niegodnie z ustalonymi regułami, ważna jest cierpliwość, empatia oraz konsekwencja. Pomóc w tym może:

• ustalenie jasnych zasad w formie „regulaminu”, do którego będzie można się odnieść w dowolnym momencie,
• wprowadzenie systemu nagród — np. w postaci naklejek, przyznawanych za poradzenie sobie z trudnościami,
• rozmowa, wyjaśnienie swoich oczekiwań,
• możliwość odmowy lub zaproponowanie alternatywnych, akceptowalnych wyborów,
• krótkie komunikaty, które zmniejszą ryzyko dyskusji,
• stosowanie „języka dziecka” – tj. dostosowanie się do formy i zasobów słów, które na pewno zrozumie malec.

Jak rozmawiać z dzieckiem, które nie słucha?

Komunikacja jest podstawą rozwiązania wszelkich problemów wychowawczych i sporów. Zdarza się jednak, że dziecko zachowuje się agresywnie i próbuje zakrzyczeć swojego rozmówcę, nie zwracając uwagi na nauczyciela lub rodzica. Jakich słów używać, aby wyciszyć małe dziecko, a następnie wyegzekwować konkretną postawę?

1. Zabierz dziecko w ciche, pozbawione bodźców miejsce. Pomóc może np. osobny stolik lub krzesełko, ustawione z dala od zabawek.
2. Nie przekrzykuj, nie twórz presji, nie podnoś głosu, który może pogorszyć sytuację. Zachowaj spokój.
3. Postaw na jasny, jeden komunikat. Warto powiedzieć np. „uspokój się, wtedy porozmawiamy” albo „jak będziesz gotowy na rozmowę, to wtedy porozmawiamy i wrócisz do zabawy”. Odczekaj chwilę, aby zobaczyć jego reakcję. Jeśli komunikat nie zadziała — powtórz go.
4. Unikaj szantaży i rozwiązywania problemu za dziecko. Pamiętaj, że w danym momencie emocje biorą górę, dlatego dużo lepiej sprawdzi się chwila ciszy.
5. Gdy maluch zwróci uwagę na Twój komunikat — przedstaw go możliwie jak najkrócej. Dostosuj język do dziecka, a następnie jasno wytłumacz, dlaczego dane zachowanie jest naganne. Powtórz polecenie i jasno podkreśl, czego oczekujesz.
6. Absolutnie zakazane jest stosowanie kar fizycznych! Od XIX wieku psycholodzy i naukowcy jasno podkreślają, że groźby nie są metodą wychowawczą[1], a jedynie budują strach i dodatkowy bunt.

Jakie są możliwe przyczyny braku skuteczności w reagowaniu na nieposłuszeństwo dziecka w przedszkolu?

Zwykle brak reakcji wynika z dwóch, podstawowych problemów — braku konsekwencji ze strony pedagoga, albo niejasnych reguł. W pierwszym przypadku dziecko jest przekonane, że nie musi wykonać polecenia, bo i tak uzyska to, o co „walczy”. W drugim przypadku problemem jest niedoprecyzowany i nieskuteczny komunikat — w takiej sytuacji „krnąbrne” dziecko czuje się na tyle zagubione, że woli pozostać przy swoim. Zarówno w prowadzeniu zajęć, jak i podczas swobodnych zajęć ważne jest zachowanie prostych zasad, które będą jasne dla każdego przedszkolaka (warto spytać dzieci, czy wszystko rozumieją).

Jakie są konsekwencje nieposłuszeństwa dziecka dla jego samego oraz dla innych dzieci w przedszkolu?

Maluch, który jest nieposłuszny, ma trudności w nawiązywaniu kontaktu, budowaniu pozytywnych relacji. Jego zachowanie często traktowane jest jako nieprzyjazne, a większość dzieci nie akceptuje takich postaw w grupie. Przedszkolak z łatką „nieposłusznego” może mieć ogólne problemy z przestrzeganiem zasad, akceptowaniem ograniczeń i zrozumieniem norm, panujących w danym środowisku.

Nawet jeden, niesforny maluch może mieć wpływ na całą grupę — np. gdy dziecko w przedszkolu przeszkadza w zajęciach edukacyjnych, utrudniając koncentrację i naruszając dyscyplinę. Problem narasta, gdy inne dzieci zaczynają się wzajemnie naśladować (w myśl założeń, że dziecko uczy się poprzez naśladowanie), co doprowadza do ogólnego chaosu, stresu i niepokoju w grupie.

• Jak pomóc nieśmiałemu dziecku w przedszkolu?

Jakie strategie komunikacyjne można zastosować, aby poprawić posłuszeństwo dziecka w przedszkolu?

• Zrozumiałe, proste instrukcje, bazujące na krótkich zdaniach, konkretnych instrukcjach i doprecyzowanych oczekiwaniach.
• Aktywne słuchanie, wyrażanie swojej opinii, zachęcanie do wyrażania swoich myśli i uczuć.
• Pozytywne wzmacnianie, bazujące na pochwałach i umacnianiu w pożądanych postawach.
• Używanie wizualizacji, które pomogą zrozumieć dziecku, dlaczego dane zachowanie jest złe.

Jakie są skuteczne techniki motywacyjne lub nagradzania pozytywnego zachowania w przedszkolu?

Mówiąc o technikach motywacyjnych, zwykle zaleca się stosowanie prostego systemu nagród — np. w postaci punktów, które zbiera się za wspólną zabawę, a następnie wymienia na konkretne nagrody. W tej roli może się sprawdzić np. wybór aktywności, dodatkowy czas na zabawę lub zostanie „pomocnikiem nauczyciela”. Ważne także jest, aby pedagodzy stawiali na pozytywne komunikaty i pochwały, które wpływają na samopoczucie i nijako wyznaczają pożądane zachowania w grupie.

Bibliografia:

[1] Bołdyrew, A. (2009). Kara i strach w wychowaniu dzieci w polskich rodzinach w XIX w. Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 8(3), 32-39.