Nieśmiałość to stan emocjonalny, który często jest wynikiem lęku, niepewności lub dyskomfortu. Nic więc dziwnego, że rodzice nieśmiałych dzieci często poszukują informacji o przyczynach i konsekwencjach tego permanentnego stanu, nierzadko szukając wsparcia u specjalistów i pedagogów. Bywa to niepokojące zwłaszcza w środowisku przedszkolnym, kiedy to maluchy narażone są na wiele nowych sytuacji społecznych. Psycholodzy podkreślają — nieśmiałość może manifestować się na różne sposoby, w zależności od indywidualnych cech osobowości oraz kontekstu społecznego. Nie zawsze musi być to wynik mało towarzyskich rodziców [1], cech osobniczych czy trudnych doświadczeń. Jak więc wspierać nieśmiałe dziecko? Jaką rolę w tym procesie pełni rodzic i nauczyciel?
Spis treści
ToggleNieśmiałość dziecka może wynikać z szeregu, różnorodnych przyczyn. Mitem jest, jakoby dziecko nieśmiałe było straumatyzowane, doświadczało wyłącznie negatywnych zdarzeń lub manifestowało w ten sposób doświadczane krzywdy. Tak naprawdę wyniki badań pokazują coś odwrotnego — tj. nasilenie postaw rodzicielskich w przypadku dziecka nieśmiałego[1].
Przodującym czynnikiem może być genetyka. Okazuje się bowiem, że skłonność do nieśmiałości może być częściowo dziedziczona (istnieje negatywny związek pomiędzy nieśmiałością dziecka i towarzyskością rodzica [1]). Innym czynnikiem może być wychowanie — rodzic, który nie zachęca malucha do otwartości i eksploracji społecznej, może być głównym powodem obserwowanej, wycofanej postawy. Podobnie jak cechy osobowości, wg. których introwertyzm naturalnie objawia się celową samotnością. Na końcu oczywiście są wspomniane już doświadczenia — zwykle negatywne, wynikające z odrzucenia społecznego i drwin.
Oczywiście, że nie. To uproszczenie bywa krzywdzące i może wprowadzać w błąd podczas procesu diagnostyki. Nieśmiałe dziecko często ma cechy introwertyka — tj. jest szybciej samodzielne, chętniej przebywa w samotności, szybciej ulega przebodźccowaniu, dobrze się czuje we własnym towarzystwie. Nie zawsze musi więc to być niepokojący objaw, zwiastujący zaburzenia rozwojowe lub osobowościowe.
Autyzm z kolei należy do zaburzeń neurorozwojowych i charakteryzuje się szeregiem objawów w zakresie komunikacji i interakcji społecznych. Nieśmiałość może więc być jednym z objawów autyzmu, ale nie należy tego traktować zero-jedunkowo. Pamiętaj więc, że diagnozę stawiają wyłącznie specjaliści, którzy w swojej metodologii stosują złożoną metodologię, testy diagnostyczne i wnikliwą obserwację.
Dzieci nieśmiałe charakteryzują się biernością społeczną, małomównością, niechęcią do podejmowania interakcji społecznych, wycofaniem do zabaw i aktywności[2]. Często pojawia się także lęk społeczny, lęk przed ceną lub odrzuceniem, niska samoocena i ogólna niechęć do podejmowania nowych wyzwań. Nieśmiałe dzieci zwykle:
Rozpoznanie i identyfikacja nieśmiałego dziecka w przedszkolu wymaga od nauczycieli uważnej obserwacji oraz zrozumienia różnych postaw. Można więc wyodrębnić 4 obszary, które bywają alarmujące i mogą być pewnym wskaźnikiem do identyfikacji nieśmiałego malucha.
Nieśmiałość dziecka w przedszkolu może być wynikiem wielu sytuacji, które są związane zarówno z czynnikami wewnętrznymi, jak i zewnętrznymi. Nie zawsze musi ona wynikać bezpośrednio z wydarzeń, które mają miejsce w placówce. Dlatego też tak ważne jest rozgraniczenie przyczyn rodzinnych — np. wynikających z konkretnych stylów wychowawczych — i przedszkolnych. W przypadku tych drugich mowa o np.:
Nieśmiałe przedszkolaki potrzebują wsparcia od osób dorosłych. Wynika to z faktu, że[2]:
Dlatego też, zamiast bagatelizować i oceniać nieśmiałość dziecka („Nie bądź taki nieśmiały”), rodzic powinien zrozumieć i uszanować taką postawę. Nie warto także nazywać nieśmiałości negatywnymi określeniami — w przypadku dzieci nieśmiałych niezwykle ważne jest otrzymanie wsparcia i szacunku, nawet jeśli ich decyzje są mniej „popularne” wśród rówieśników.
Kluczowe jest, aby zachęcać dziecko do podejmowania nowych wyzwań. Należy to jednak robić bez presji, stopniowo i z wykorzystaniem konkretnych zdolności dziecka. Przykładowo więc maluch uzdolniony plastycznie chętniej weźmie udział w kreatywnych zajęciach grupowych, niż w np. zajęciach sportowych. Organizuj przy tym sytuacje w zakresie umiejętności społecznych, w których to dziecko przełamie swoje bariery i obawy. Doceniaj, chwal (np. w zakresie poczucia humoru), wspieraj i zapewniaj o swojej miłości.
Osoby nieśmiałe — zarówno dzieci, jak i osoby w dorosłym życiu — mają realne trudności w nawiązywaniu i podtrzymywaniu relacji. Zwykle wynika to z izolacji społecznej i niewielkiego kręgu przyjaciół. Wraz z tym pojawiają się problemy z komunikacją — maluchy mają ograniczoną zdolność do wyrażania swoich myśli, uczuć i potrzeb. To z kolei sprawia, że czują się niepewnie w interakcjach społecznych — np. mają trudności z proszeniem o pomoc, nie wiedzą, jak mówić o swoich potrzebach i w jaki sposób stawiać granice.
Chorobliwa nieśmiałość, poczuje odizolowania i ograniczone kontakty z innymi ludźmi prowadzić mogą do obniżonej samooceny, do przykrych doświadczeń, dużej niepewności. Z czasem może pojawić się poczucie odrzucenia, inności w grupie rówieśniczej, a co za tym idzie do uporczywej potrzeby znalezienia swojej roli w społeczeństwie. W skrajnych przypadkach osamotnienie i nieśmiałość pociąga za sobą negatywne myśli, które mają wpływ na życie osobiste i zawodowe.
Bibliografia:
[1] Wójcik, M. (2013). Nieśmiałość u dzieci w wieku przedszkolnym i jej uwarunkowania.
[2]Biedermann, M. Artykuł:, Dziecko nieśmiałe w przedszkolu”.
Wyprawka do przedszkola - o czym trzeba pamiętać