Dlaczego dziecko nie chce mówić w przedszkolu?

Rozwój mowy u dziecka to jedno z najbardziej ekscytujących i emocjonalnych momentów w życiu rodzica. Od zwykłego „ga-ga„, do długo wyczekiwanego słowa „Mama” – każdy wypowiedziany dźwięk jest fundamentem komunikacji, który wymaga wsparcia, cierpliwości, pracy i edukacji. Co jednak robić, jeśli maluch niechętnie używa słów? Dlaczego zamyka się w sobie, nie chce opowiadać o swoim dniu, a w przedszkolu uchodzi za małomówne? Co nazywamy mutyzmem wybiórczym?

Jakie mogą być przyczyny, że dziecko nie chce mówić w przedszkolu?

Dotychczasowe dane wskazują, że około 1% polskich dzieci ma zaburzenia mowy, których rozpoznanie może nastąpić już w pierwszych miesiącach życia (tzw. ciche niemowlęctwo z ograniczoną gwarą niemowlęcą). Dlatego to właśnie zaburzenia mowy uchodzą za jeden z głównych powodów, dla których dziecko niechętnie rozmawia i uchodzi za „wycofane”.

Zaburzenia mowy to bardzo szeroka grupa zaburzeń, w skład której wchodzą m.in. trudności w wysławianiu się, wady wymowy oraz wszelkie problemy z artykulacją, fonacją, tonem głosu, płynnością itd. Przyczynami tych wad mogą być zarówno czynniki wewnątrzpochodne (np. zniekształcenie dźwięków mowy na skutek uszkodzenia dróg unerwiających narządy mowne) oraz zewnątrzpochodne, w których nie stwierdza się defektów anatomicznych.

Istnieje też tzw. mutyzm wybiórczy, który jest formą zaburzenia społecznego o podłożu lękowym. Polega on na wybiórczości zarówno w obrębie mówienia, jak i pisania, co zaobserwować można zwykle pomiędzy 3. a 12. rokiem życia wśród 0,02% dzieci. Objawy mutyzmu wybiórczego koncentrują się na oszczędnym porozumiewaniu się i milczeniu w wybranych przez siebie sytuacjach.

Oprócz powyższych — maluch może mieć trudności adaptacyjne, ogólne problemy z komunikacją lub zaburzenia ze spektrum autyzmu. Niezwykle częstą przyczyną mogą być także negatywne doświadczenia, brak zrozumienia (ze strony pedagogów i rówieśników) oraz problemy z pewnością siebie — zwłaszcza w nowym miejscu i w grupie.

Czy istnieją czynniki środowiskowe, które mogą wpływać na niechęć dziecka do mówienia w przedszkolu?

Oczywiście. Środowisko przedszkolne i atmosfera w grupie może być decydującym czynnikiem, wpływającym na chęć dziecka do komunikowania, nawiązywania przyjaźni, aktywności w zabawie, pokonywania słabości i przełamywania swoich barier komunikacyjnych.

Dzieci w różnym tempie adaptują się do nowych sytuacji. Niektóre mogą szybko czuć się komfortowo w przedszkolu, podczas gdy inne mogą potrzebować więcej czasu na aklimatyzację. Tak oto wspomniany już mutyzm selektywny może być wynikiem lęku separacyjnego i zbyt trudnej adaptacji. Wpływ na to może mieć także styl komunikacji pedagogów — np. bardzo autorytatywny.

Jakie są potencjalne konsekwencje dla dziecka, które nie chce mówić w przedszkolu?

Zaburzenia komunikacji pociągają za sobą lawinę konsekwencji — zarówno w obrębie rozwojowym, jak i społecznym czy edukacyjnym. Mowa tu głównie o:

• opóźnienia w rozwoju mowa i języka — brak stymulowania i rozwijania umiejętności komunikacyjnych może prowadzić do trudności i opóźnień w zakresie m.in. słownictwa i gramatyki,
• trudności związane z relacjami — tj. z nawiązywaniem i utrzymywaniem przyjaźni,
• problemy w zakresie uczenia się — niechęć do podejmowania nowych zadań, rozwijania umiejętności, zgłębiania wiedzy,
• obniżona samoocena, niskie poczucie własnej wartości,
• zwiększone ryzyko problemów zdrowotnych — np. w zakresie logopedii,
• problemy emocjonalne — frustracja, lęk, wycofanie, a nawet depresja.

Dlatego też bez względu na przyczynę i skalę problemu, należy zasięgnąć konsultacji specjalistycznej, w której można np. rozpoznać mutyzm wybiórczy. W niektórych przypadkach konieczna może być pogłębiona diagnostyka lub rozpoczęcie terapii dziecka.

Jakie są różnice między zachowaniem dziecka w domu a zachowaniem w przedszkolu pod względem mówienia?

Całkowicie naturalne jest, że maluch zachowuje się inaczej w domu i w przedszkolu. Pierwsze miejsce często jest związane z bezpieczeństwem, opieką i większą pewnością siebie. Środowisko nie jest nowe, a obecność rodziców oraz ulubionych zabawek ułatwia proces otwierania się. Przedszkole z kolei jest miejscem nowym, w którym maluch musi „wyrobić sobie” pozycję wśród rówieśników. Poznawanie nowych zasad i rutyny bywa trudne i może być źródłem frustracji oraz lęku społecznego, który objawia się np. mutyzmem wybiórczym.

Rodzice mogą dostosowywać aktywności i sposób komunikacji do indywidualnych potrzeb i zainteresowań dziecka, co z kolei może sprzyjać rozwijaniu ich mowy. Ponadto w domu maluch może wyrażać swoje uczucia i frustracje bardziej otwarcie, wiedząc, że jest w bezpiecznym środowisku. W przedszkolu natomiast dziecko jest wystawione na szerszy zakres stymulacji, w tym aktywności edukacyjne i zabawy, które mogą źródłem stresu.

• Co to są zajęcia opiekuńcze w przedszkolu?

Jak rozmawiać z dzieckiem?

Zaburzenia komunikacyjne nie powinny być argumentem do braku rozmowy. Rolą rodziców jest zachęcać dziecko do komunikacji, nauki szkolnej, mówienia o swoich emocjach. W rozwoju mowy niezwykle ważna jest swoboda oraz chęć zadawania pytań — najpierw zamkniętych, a z czasem otwartych (pytania otwarte zachęcają do rozmowy i mogą pomóc dziecku wyrazić swoje myśli i uczucia). W przypadku dzieci autystycznych konieczne jest wsparcie dodatkowych specjalistów, którzy wprowadzą konkretne techniki terapeutyczne.

Jeśli chcesz zachęcić swoje dziecko do dialogu, przestrzegaj poniższych, 5. zasad.

1. Bądź cierpliwy. Nie popędzaj, nie twórz presji, cierpliwie czekaj, aż dziecko zacznie robić postępy.
2. Nie oceniaj, nie porównuj z innymi dziećmi. Twoim celem jest empatycznie pomóc dziecku.
3. Zachęcaj, motywuj. Każde dziecko jest inne, dlatego skup się na potrzebach konkretnego malucha i wprowadź system nagród, który zachęci dziecko do dalszych ćwiczeń.
4. Okaż wsparcie i empatię. Bądź wzorem, mówiąc o swoich doświadczeniach i zapewniaj o swojej miłości.
5. Słuchaj, co mówi lub próbuje powiedzieć Twoje dziecko. Pomagaj mu, podpowiadając konkretne słowa, zachęcaj do wyrażania myśli. Zadawaj pytania, które wymagają więcej niż krótkiej, szczątkowej odpowiedzi.

Bibliografia:

[1] Bawolska, A. (2019). Dziecko z mutyzmem wybiórczym-charakterystyka zjawiska oraz sposoby przeciwdziałania trudnościom. Niepełnosprawność, (33), 204-212.