Przedszkole, a zaburzenia u malucha — czym się kierować, na co zwrócić uwagę w wyborze placówki?

Edukacja od najmłodszych lat jest nierzadko fundamentem poprawnego rozwoju dziecka. To dlatego rodzice coraz chętniej rozważają wcześniejszą rekrutację przedszkolną, która ma być paliwem do rozwijania dziecięcych pasji, umiejętności komunikacyjnych i społecznych.

Co jednak, gdy maluch ma stwierdzone zaburzenia (np. w zakresie umiejętności intelektualnych)? Czy opóźnienia rozwoju dziecka uniemożliwiają zapis do przedszkoli? Kiedy konieczne jest wybranie tzw. placówki specjalnej?

Jak przedszkole wpływa na rozwój dziecka?

To w przedszkolu dziecku uczy się współpracy z rówieśnikami, empatii, samodzielności, rozwijania umiejętności motorycznych, odkrywania nowych pasji i budowania relacji społecznych. Nowe środowisko i nowe zabawy uczą zaradności, dzięki czemu dziecko staje się osobną jednostką, która nie utożsamia swojego bezpieczeństwa od obecności rodziców.

Warto także nadmienić, że nauczyciele, którzy mają zaplecze teoretyczne, mogą zasygnalizować problemy rozwojowe (np. opóźniony rozwój mowy czy globalne opóźnienie rozwoju), które przegapić mogą opiekunowie.

Dlaczego edukacja przedszkolna jest ważna?

Edukacja przedszkolna jest obowiązkowa w wieku 6 lat. Wynika to z faktu, że placówki przygotowują dzieci do edukacji szkolnej, ucząc przy tym samodzielności i wdrażając w tryb nauki. Dodatkowo tworzą nowe środowisko, dzięki któremu maluch poznaje inne dzieci, inne mechanizmy, inne możliwości.

• Czy przedszkole może odmówić przyjęcia dziecka z orzeczeniem?

Z założenia przedszkole ma wspomagać prawidłowy rozwój dziecka — tj. uwzględniając przy tym jego potencjał i indywidualne możliwości. Pomóc w tym ma nauczyciel, który zdaje sobie sprawę, że każde dziecko rozwija się w innym tempie. W dużym uogólnieniu jego rolą jest obserwować, ale także stymulować organizm poprzez tworzenie zajęć, ćwiczeń i konkretnych aktywności.

Jak rozpoznać dziecko z trudnościami w rozwoju społeczno emocjonalnym?

Dziecko rozwija się na wielu płaszczyznach. Jednym z nich jest kwestia społeczno-emocjonalna, dotycząca nawiązywania relacji społecznych, budowania przyjaźni, rozwiązywania konfliktów i radzenia sobie z emocjami, wynikającymi z obecności rówieśników. Na rozwijanie tych kompetencji wpływ mają czynniki środowiskowe, ale także cechy osobowościowe.

Maluch, który ma problemy w tym obszarze, może wykazywać się m.in. trudnościami w utrzymaniu kontaktu wzrokowego, niepokojem ruchowym, częstym płaczem, ale także regresją w rozwoju. Zaobserwowanie tych sygnałów jest kluczowe, bowiem nieodpowiednia diagnoza może w przyszłości zaowocować niską samooceną, bezsilnością, fobiami społecznymi i problemami relacyjnymi.

Jak wspierać rozwój emocjonalny przedszkolaka?

Podstawą wsparcia jest obserwacja, analizowanie zachowania i otwartość na sygnały, które daje dziecko. Nie należy bagatelizować niepokojących objawów, nie warto oceniać, a także tworzyć presji. Porównywanie dziecka z innymi rówieśnikami, ale także zamykanie się na indywidualne problemy malucha, to prosta droga do pogłębiania problemów.

Zamiast tego porozmawiaj z nauczycielem o możliwych rozwiązaniach, zapytaj, w jaki sposób możesz pomóc (np. poprzez naukę w domu). Gdy problem jest duży — udaj się do psychologa dziecięcego, który przeprowadzi odpowiednią diagnostykę i terapię. Nie zapomnij także, aby wspierać swoje dziecko w domu — rozmawiając i angażując w konkretne zajęcia wspomagające.

Jakie zachowania dziecka budzą niepokój?

Kamienie milowe w rozwoju dziecka są na tyle różne, że trudno jednoznacznie mówić o zachowaniach odbiegających „od normy”. Tak naprawdę wszelkie skrajne, powtarzalne i niepojawiające się wcześniej zachowania powinny zapalić w głowie rodzica tzw. żółtą lampkę.

Mowa tu o np. niezręczności ruchowej, zbytniej zależności, agresji, płaczliwości i tendencji do izolowania się.

Jak rozpoznać na etapie przedszkolnym i wczesnoszkolnym opóźnienia w rozwoju dziecka?

Najczęściej odbywa się to poprzez klasyfikowanie konkretnych umiejętności (np. umiejętności intelektualne), które dziecko powinno opanować do danego wieku. Jeśli więc maluch nie jest w stanie opanować konkretnych ćwiczeń — jest to podstawa do postawienia konkretnej diagnozy. Sygnałem na opóźniony rozwój mowy, jest np. niezdolność do budowania prostych zdań na etapie przedszkolnym. W przypadku opóźnień psychoruchowych — mowa o sytuacji, w której 3-letnie dziecko nie jest w stanie wejść na schodek lub zbudować wieżę z kilku klocków.

Jakie są symptomy nieprawidłowości rozwojowych u dziecka 3-letniego?

W przypadku dziecka 3-letniego, które może już iść do przedszkola, symptomami nieprawidłowości, jest np.:

• dysfunkcje w zakresie komunikacji, związane z opóźnionym rozwojem mowy — np. nadmierne ślinienie się,
• częste przewracanie się,
• niezdolność do budowania konstrukcji z 3-4 klocków,
• trudności w poruszaniu się, powolne chodzenie,
• minimalne zainteresowanie zabawą z dziećmi,
• unikanie kontaktu wzrokowego.

Jakie są rodzaje zaburzeń, które mogą wystąpić u malucha i wpłynąć na jego naukę i adaptację w przedszkolu?

Do tych najczęściej występujących i jednocześnie najbardziej poważnych, zalicza się:

• autyzm wczesnodziecięcy — pojawić się może już po 1. roku życia,
• zespół Aspergera — zespół różnych objawów, które utrudniają reakcję na bodźce zewnętrzne,
• zespół Retta — choroba genetyczna, dająca objawy już w pierwszych miesiącach życia,
• dziecięce zaburzenia dezintegracyjne — tj. głębokie zaburzenia rozwoju dziecka.

Czy przedszkole zwykłe jest odpowiednie dla dziecka z zaburzeniami rozwoju, czy lepiej wybrać placówki specjalne?

To zależy od stopnia dysfunkcji rozwojowych, skali problemu oraz zaleceń psychologów i pedagogów. Jeśli zdiagnozowane upośledzenie dotyczy większości umiejętności (np. zaburzenia mowy, problem z samodzielnością, ewentualne problemy neurologiczne i rozumienie sytuacji społecznych), faktycznie rekomendowane jest, aby dziecko zostało zapisane do przedszkola specjalnego. To tam pracuje wykwalifikowana kadra konkretnych specjalistów w danej dziedzinie. W przypadku pojedynczych zaburzeń (np. gdy nie osiągnie spodziewanych umiejętności) – z powodzeniem wybrać można „klasyczną” formę edukacji.

Jakie są wskazania, że dziecko z zaburzeniami rozwoju potrzebuje specjalnego wsparcia w przedszkolu?

Dziecko, które cierpi na zespół dysfunkcji, wymaga globalnego wsparcia od specjalistów. Mowa tu o logopedach, psychologach, rehabilitantach i pedagogach, którzy wiedzą, z czym wiąże się np. niepełnosprawność intelektualna. Jeśli więc maluch wymaga większej uwagi i zaangażowania, rekomendowane jest wybieranie placówki, w której nie tylko na stale zatrudnia się specjalistów, ale także, w których tworzone są mniejsze grupy.

Jakie są sposoby, aby nauczyciele przedszkola mogli pomóc dziecku z zaburzeniami rozwoju w jego edukacji?

Głównymi sposobami jest wdrożenie wsparcia i zrozumienia, a także przeprowadzenie dedykowanych zajęć i zabaw, które poprawią sprawność mózgu, zakres motoryczny czy emocjonalny. Rolą nauczycieli jest więc dobrać program nauczania w taki sposób, aby pomóc w rozwoju mowy, motoryki, komunikacji etc. Dodatkowo powinni nieustanie informować rodziców o zaobserwowanych objawach i swoich wnioskach.

Jakie są sposoby, w jakie rodzice mogą pomóc dziecku z zaburzeniami rozwoju w jego adaptacji w przedszkolu?

Zarówno bagatelizowanie problemu, jak i nadopiekuńczość rodziców jest jednym z największych błędów wychowawczych. Jeśli wiec zauważysz nieprawidłowości u swojej pociechy, pamiętaj, że wiele możesz zrobić… w domu.

• Okazuj dziecku szacunek.
• Pomóż dziecku w identyfikowaniu i nazywaniu emocji.
• Poszukuj przyczyny opóźnienia u specjalistów.
• Nie krytykuj.
• Cierpliwie odpowiadaj na pytania.
• Zdobywaj wiedzę i szukaj nieustannie rozwiązań, które wdrożyć można w np. proces edukacji domowej.

Jakie są korzyści dla dziecka, wynikające z uczęszczania do przedszkola, nawet jeśli ma ono zaburzenia rozwoju?

Przedszkole to solidne wsparcie ze strony wykwalifikowanych pedagogów i rówieśników, którzy nie tylko doglądają dziecko, ale także motywują i wspierają w pokonywaniu trudności rozwojowych. Nauka samodzielności, komunikacji i otwartości na świat może więc być solidnym wsparciem, dla podejmowanej terapii.

Jakie są wytyczne, które należy brać pod uwagę przy wyborze przedszkola dla dziecka z zaburzeniami rozwoju?

Wybierając przedszkole specjalne, warto wziąć pod uwagę m.in.:

• konkretne zaburzenia (np. opóźniony rozwój mowy), które wymagają precyzyjnych metod,
• dotychczasowy rozwój poznawczy dziecka,
• szerokość i rodzaj wykwalifikowania kadry,
• opinie i rekomendacje,
• przystosowanie placówki do konkretnych potrzeb (tzw. organizacja otoczenia),
• rodzaj zajęć i czas ich przeprowadzania (w określonym czasie vs. na stałe).

Bibliografia:

[1] Jak rozpoznać na etapie przedszkolnym i wczesnoszkolnym opóźnienia w rozwoju dziecka? Ośrodek Rozwoju Edukacji