Jakie przedszkole jest najlepsze dla dziecka z autyzmem?

Autyzm wczesnodziecięcy zaliczany jest do „zespołu zaburzeń psychospołecznych rozwoju dziecka”, które podlegają badaniom w zakresie zarówno psychologii, jak i medycyny oraz pedagogiki. Obecnie wiemy, że autyzm dziecięcy wyróżnia się różnorodnymi formami nieprawidłowości rozwojowych, które różnić się mogą zarówno etiologią, jak i poziomem funkcjonowania jednostki.[1] Spektrum objawów autyzmu jest bardzo szerokie — przede wszystkim należy wymienić zaburzenia w zakresie rozwoju społecznego, komunikacji werbalnej i pozawerbalnej oraz defekt aktywności imaginacyjnej i behawioralnej (DSM-IV, 1994)[1]. Jak w obliczu tych wyzwań rozwojowych wybrać odpowiednie przedszkole dla dziecka ze spektrum autyzmu? W jaki sposób wspierać edukację dziecka i kiedy warto wybrać dedykowaną poradnię psychologiczno-pedagogiczną?

Czy dziecko z autyzmem powinno chodzić do przedszkola?

Pytanie to często pada ze strony rodziców, którzy chcą zapewnić swojemu dziecku maksymalne wsparcie w rozwoju samodzielności i edukacji. Te wątpliwości to najczęściej wynik sztywnych programów edukacyjnych, które mogą nie być dostosowane do ewentualnych, dziecięcych trudności. W rzeczywistości jednak nie ma żadnych przeciwwskazań do tego, aby dziecko ze spektrum autyzmu chodziło do przedszkola. Ważne jednak jest, aby wybierać placówki, które są przygotowane (pod kątem merytorycznym i organizacyjnym) na przyjęcie dzieci z tak odmiennymi potrzebami.

• Jak rozwijać mocne strony dziecka?

Jakie czynniki należy wziąć pod uwagę przy wyborze przedszkola dla dziecka z autyzmem?

Podstawą edukacji są nauczyciele, którzy powinni wykazywać się wiedzą oraz konkretnymi umiejętnościami. To dzięki nim maluch otrzymuje odpowiednie wsparcie — zarówno w kontekście wykonywania codziennych czynności, jak i nawiązywania relacji. To właśnie kadra pedagogiczna — ich zaangażowanie, a także konkretne metody pracy z dzieckiem — powinny być kluczowe podczas wybierania docelowej placówki.

Ponadto, biorąc udział w rekrutacji, zwróć uwagę na:

• stosowne metody wychowawcze i edukacyjne,
• doświadczenie kadry w zakresie edukacji dzieci z autyzmem,
• sposób, w jakim będą mierzone postępy dziecka,
• stosowane narzędzia do rozwijania umiejętności dziecka,
• sposób współpracy z rodzicami,
• sposób budowania i rozwijania umiejętności społecznych,
• dostęp do zewnętrznych specjalistów — np. psychologa dziecięcego.

Warto także dopytać o sposób organizacji grup i samych zajęć — tak, aby stworzyć maksymalnie komfortowe środowisko, które odkryje i rozwinie możliwości dziecka, a także stworzy dogodne warunki edukacji w całej grupie rówieśniczej.

Czy istnieją przedszkola specjalizujące się w edukacji dzieci z autyzmem?

Tak. Na dodatkową pomoc i wiedzę liczyć można w przedszkolu terapeutycznym lub przedszkolu integracyjnym.

Przedszkole terapeutyczne to specjalistyczna placówka edukacyjna, która zapewnia wszechstronne wsparcie dla dzieci z różnorodnymi potrzebami rozwojowymi — w tym dla dzieci ze spektrum autyzmu. Program nauczania w przedszkolu terapeutycznym jest zindywidualizowany i skonstruowany tak, aby wspierać każde dziecko (tzw. indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny). Zajęcia prowadzone są przez wykwalifikowany personel, w tym terapeutów i psychologów, którzy współpracują ze sobą, aby stworzyć bezpieczne i stymulujące środowisko edukacyjne. Celem przedszkola terapeutycznego jest nie tylko wspieranie rozwoju dziecka, ale również pomoc w integracji społecznej oraz przygotowanie do dalszej edukacji. Nauczyciele kładą więc większy nacisk np. na umiejętności społeczne, dzięki którym maluch będzie w stanie funkcjonować w większych grupach. Posłanie dziecka do takiej placówki jest więc najlepszym rozwiązaniem — zwłaszcza jeśli pociecha boryka się z dużymi problemami rozwojowymi.

Jakie kwalifikacje i doświadczenie powinien posiadać personel przedszkola, aby skutecznie pracować z dzieckiem autystycznym?

• Kierunkowe wykształcenie specjalistyczne oraz kwalifikacje w dodatkowych dziedzinach, tj. psychologia czy pedagogika zajęciowa. Warto także, aby kadra odbyła szkolenia skoncentrowane na zaburzeniach ze spektrum autyzmu.
• Doświadczenie w pracy z dziećmi autystycznymi.
• Znajomość strategii i technik interwencyjnych — np. metoda TEACCH, terapia behawioralna ABA czy terapia zabawą, które są skuteczne w nauczaniu i wsparciu dzieci autystycznych.
• Kompetencje społeczne i umiejętność komunikacji, przy wykorzystaniu metod, tj. komunikacja niewerbalna, piktogramy czy systemy wymiany obrazków.
• Empatia, cierpliwość zarówno w indywidualnej nauce, jak i w całej grupie integracyjnej.

Jakie są zasady i procedury komunikacji między personelem przedszkola a rodzicami dziecka z autyzmem?

Zespół nauczycieli powinien pozostać w stałym kontakcie z rodzicami. Informowanie o postępach, problematycznych obszarach (np. w przypadku sytuacji społecznych) i trudnościach w nauce to baza to pracy z dzieckiem i prawidłowego rozwoju. Warto więc odbywać regularne konsultacje, uczestniczyć w wywiadówkach, wymieniać się spostrzeżeniami za pomocą maili lub wewnętrznych platform do kontaktu.

Jakie metody i programy edukacyjne są stosowane w przedszkolach dla dzieci z autyzmem?

Istnieje wiele metod edukacyjnych, dzięki którym dziecko uczy się szybciej i efektywniej. Wśród tych najczęściej wymienianych, jest:

• Metoda TEACCH (Treatment and Education of Autistic and related Communication-handicapped Children) – ma ona pomóc w rozumieniu otaczającego świata, m.in. poprzez wykorzystanie wizualnych materiałów.
• Terapia Behawioralna ABA (Applied Behavior Analysis) – podejście opierające się na systemie nagród i kar, które mocno bazuje na psychologii behawioralnej i warunkowaniu klasycznym. Metoda ta uczy dziecko pożądanych zachowań i umiejętności, dając wyjątkowo obiecujące rezultaty w przypadku dzieci z autyzmem i zespołem Aspergera.
• Terapia Zajęciowa (Occupational Therapy)- klasyczna metoda, która pomaga w rozwoju motorycznym, percepcyjnym i w codziennych czynnościach, takich jak ubieranie się czy jedzenie. Wspiera sensoryczną integrację.
• Logopedia (Speech Therapy) – metoda, która skupia się na rozwoju komunikacji i mowy.

Jak zachowuje się dziecko z autyzmem w przedszkolu?

Trudno stworzyć sztywny szablon zachowania — dzieci z autyzmem zachowują się w różny sposób, uzależniając swoje samopoczucie od indywidualnych cech, poziomu dotychczasowego funkcjonowania, sposobu radzenia sobie z otoczeniem, wielkości grupy (dziecko inaczej zachowuje się w dużych i w małych grupach).

Niektóre maluchy mogą bowiem wykazywać ograniczone zainteresowanie rówieśnikami, mogą unikać kontaktu wzrokowego lub mieć trudności w interpretacji sygnałów niewerbalnych, takich jak mimika czy gesty. Inne z kolei mogą wykazywać silne przywiązanie do rutyny, dlatego też wszelkie zmiany mogą wywoływać w nich bunt, niepokój i lęk separacyjny. Jeszcze inne dzieci mogą mieć intensywne, często bardzo specyficzne zainteresowania, o których nagminnie rozmawiają.

Zdarza się, że dzieci reagują intensywnie na szereg, pozornych bodźców zmysłowych — tj. światło, dźwięk, dotyk, smak czy zapach, co może prowadzić do wycofania się lub zachowań samostymulujących (np. kołysanie się do przodu i do tyłu), a także do echolalii — tj. powtarzania tych samych słów.

Czy dla dziecka z autyzmem należy się nauczyciel wspomagający?

Tak. Obecne prawo jasno wskazuje, że dzieciom, które mają orzeczony zespół Aspergera lub autyzm przysługuje nauczyciel wspomagający — jeśli taka będzie potrzeba rozwojowa czy edukacyjna. Zapis ten jest jednocześnie obligacją dla przedszkola o zatrudnieniu takiego pedagoga.

Bibliografia:

[1] Winczura, B. (2008). Dziecko z autyzmem. Terapia deficytów poznawczych a teoria umysłu, Kraków.