Jak uspokoić agresywne dziecko w przedszkolu?

Krzyk, płacz, uderzanie rękami o podłogę lub ścianę, rozrzucanie zabawek lub próba uderzenia innych dzieci — wszystkie te agresywne zachowania u przedszkolaków są ważnym sygnałem, na który muszą zareagować dorośli. Nieumiejętność panowania nad trudnymi emocjami wymaga bowiem interwencji i uspokojenia, dzięki któremu maluch nie tylko przestanie robić krzywdę sobie i innym dzieciom, ale także zrozumie, jakie zachowania są nieakceptowalne. No właśnie, jak skutecznie wyciszyć agresywne dziecko w przedszkolu? Co jest źródłem tych gwałtownych reakcji i kiedy należy rozważyć wsparcie innych, zewnętrznych specjalistów?

Dlaczego niektóre dzieci wykazują agresywne zachowania w przedszkolu?

Agresja dziecka zwykle jest wynikiem doświadczeń albo narzędzi, wyniesionych z domu. Maluch, który wykazuje się tak silnym stanem, najpewniej nie wie, jak poradzić sobie z odczuwanym napięciem, niepokojem i złością, dlatego też sięga po najprostszy i najszybszy sposób na wyładowanie swoich negatywnych emocji. Należy bowiem pamiętać, że dzieci odporności emocjonalnej, koniecznej do radzenia sobie z takim stanem, dopiero się uczą, a rolą rodzica jest wyjaśnienie i dostarczenie metod, które im w tym pomogą. Psycholodzy nierzadko podkreślają, że agresja u dzieci po 2. roku życia jest naturalnym etapem rozwoju, który zmusza do nauki norm społecznych, wprowadzenia nowych zasad, wyrobienia nawyków. Nie jest to oczywiście norma — nie wszystkie dzieci przechodzą ten etap. Warto jednak mieć na względzie, że agresja może być wynikiem:

• zaczepek i zachowań agresywnych ze strony innych osób — mówimy wtedy o tzw. agresji reaktywnej,
• celowości, intencjonalnej chęci zrobienia komuś krzywdy — wtedy mowa o agresji proaktywnej,
• niechęci do wykonania próśb i poleceń opiekuna, co często jest formą złośliwości, nieskierowanej wprost na osobę dorosłą — wtedy jest to agresja bierna,
• chęci uzyskania czegoś, wymuszenia, wykorzystania niekonsekwencji rodzica — tzw. agresja instrumentalna.

Skąd się bierze agresja u dzieci?

Fakt agresywnego zachowania dziecka należy rozpatrywać pod kątem wyniku i udziału jakiegoś bodźca. Ważne zatem jest zrozumienie mechanizmów i przyczyn.

Najczęściej przyczyną agresji dziecka jest:

• agresja w domu — dzieci wzajemne relacje interpretują pod kątem agresji słownej i fizycznej, którą następnie powielają w przedszkolu,
• zbyt restrykcyjne lub zupełne pozbawienie granic, przez co maluch nie wie, jakie zachowanie jest poprawne i pożądane,
• zaburzone poczucie bezpieczeństwa,
• konflikty pomiędzy rodzicami dziecka, które następnie „przelewane” są na pociechę,
• różne niemożliwości przezwyciężenia trudności wychowawczych, niekompetencje rodziców, niewłaściwe metody wychowawcze,
• przemęczenie i przebodźcowanie,
• leki,
• zaburzenia rozwojowe, spektrum autyzmu, nadpobudliwość psychoruchowa,
• zaburzenia psychiczne.

Jakie są znaki, które mogą wskazywać na agresywne zachowania dziecka?

Agresja może być rozumiana w sposób standardowy — tj. jako zachowania przemocowe wobec innych (z definicji: zachowania, których celem jest zadawanie bólu, powodowanie krzywdy i cierpienia drugiego człowieka[1]) — jak i nieco szerzej. Nie należy bowiem zapominać, że agresywne dziecko w przedszkolu może np. nie wykonywać poleceń, wykazywać się niechęcią i buntem, używać wulgarnych słów, niszczyć zabawki, dążyć do wywołania konfliktu, nie szanować autorytetów. W ostatnich latach wprowadzono także nowy termin, tzw. agresji elektronicznej [2], która dotyczy dzieci mających kontakt z internetem czy telefonem komórkowym.

Dla rodziców alarmujący sygnałem jest nie tylko zwrócenie uwagi przez nauczycieli, ale także powielanie agresywnych zachowań w domu. Dziecko, które nagle zmienia swoją postawę, zaczyna pyskować, niszczy zabawki i rzuca przedmiotami, najpewniej wykazuje się podobnymi mechanizmami poza domem. Niepokojącym znakiem są także nagłe, szybkie, niekontrolowane wybuchy gniewu, których skala i intensywność jest niewspółmierna do zaistniałej sytuacji (np. odmowa wywołuje w dziecku atak złości, płaczu i autoagresji).

Jak wyciszyć dziecko w przedszkolu?

Każdy maluch jest inny, dlatego też każdy z nich będzie potrzebował innych metod. Najważniejsze jest zapewnienie spokojnego, cichego, bezpiecznego miejsca, w którym złapie ponowny kontakt z rzeczywistością. Dobrze, aby było to miejsce odseparowane od bodźców pobudzających — np. róg sali lub pusty stolik. Daj maluchowi czas, nie popędzaj i nie twórz presji. Powiedz krótko, że jak się uspokoi, to porozmawiacie lub wyjaśnicie zaistniałą sytuację. Gdy ponownie będzie próbowało agresywnych zachowań — odsuń się od dziecka, zakomunikuj, że Cię to boli i jasno postaw granice („Nie bij mnie. Boli mnie to. Gdy się uspokoisz, możemy porozmawiać„). Dobrze, aby przedszkolak miał puste ręce — pozbawienia dziecka niebezpiecznego przedmiotu ułatwi mu skupienie na komunikatach.

• Czy osoba bez wykształcenia pedagogicznego może pracować w przedszkolu?

Nie traktuj przytulenia jako jedynej i niezastąpionej metody na wyciszenie. Okazanie czułości powinno nastąpić po wyjaśnieniu sytuacji i po jasnym komunikacie, że agresja jest zła. Ta kolejność zapewni korekcję niepożądanych zachowań dziecka i wzmocni wyłącznie zachowania pożądane (np. gdy dziecko przeprosi).

Jak zapanować nad agresywnym dzieckiem?

Jeśli dziecko wykazuje się agresją lub ma objawy zagrożenia niedostosowaniem społecznym, należy:

1. Odseparować go od innych dzieci i bodźców, które mogą dodatkowo go pobudzać lub zachęcać do dalszej agresji fizycznej lub słownej.
2. Odczekać, aż maluch nieco ochłonie, jednocześnie jasno komunikować, że dotychczasowe zachowanie jest niedopuszczalne.
3. Nie przytulać i nie nagradzać, aż do momentu wyciszenia.
4. Gdy maluch ochłonie — wyjaśnić, dlaczego agresja jest naganna, jasno postawić granice. Unikać przy tym zbyt emocjonalnych komunikatów.
5. Pozostać konsekwentnym.

Kluczowe jest uświadomienie rodzicom dziecka, że maluch zachowuje się agresywnie, nie szanuje reguł, ma problem z emocjami. Jeśli zachowanie dziecka trudnego będzie się powtarzać — konieczne może być zasięgniecie opinii specjalisty zewnętrznego (np. psychologa dziecięcego).

Jakie metody i techniki można zastosować, aby pomóc agresywnemu dziecku kontrolować swoje zachowanie?

Aby pomóc agresywnemu dziecku kontrolować swoje zachowanie, można zastosować różne metody i techniki. Należą do nich: nauka zarządzania emocjami, rozwijanie umiejętności komunikacji i rozwiązywania konfliktów, wzmocnienie pozytywnych zachowań poprzez pochwały i nagrody, ustanowienie jasnych i konsekwentnych granic oraz reguł, wsparcie emocjonalne i budowanie poczucia bezpieczeństwa, a także angażowanie się w aktywności fizyczne lub relaksacyjne.

W jaki sposób nauczyciele i rodzice mogą współpracować, aby skutecznie radzić sobie z agresywnymi zachowaniami dziecka?

W procesie wychowawczym niezwykle ważne jest połączenie dwóch frontów: rodziców i pedagogów, którzy stanowią za kompletny autorytet w życiu dziecka. Kluczowe jest więc wzajemne wymianie się opiniami i spostrzeżeniami związanymi z problemami, trudnościami, ale także postępami, które poczynił maluch. Po dłuższym okresie trudności wychowawczych niezbędne może być zasięgnięcie pomocy kolejnych specjalistów, którzy we współpracy z opiekunami zdiagnozują, a następnie wprowadzą odpowiednie metody wychowawcze.

Zgłoszenie agresywnego zachowania dziecka w przedszkolu: kto powinien wiedzieć?

O agresji dziecka powinni wiedzieć opiekunowie prawni, którzy zobligowani są do podjęcia odpowiednich metod wychowawczych lub diagnostycznych. W dłuższej perspektywie koniecznie może być poinformowanie pediatrów lub psychologów dziecięcych, którzy powinni postawić odpowiednie diagnozy (lub znaleźć przyczynę zmieniającego się zachowania), a w skrajnych przypadkach — także instytucji wyższych.

Bibliografia:

[1] Biel, K. (2011). Rozwój agresji u dzieci w kierunku niedostosowania społecznego. W: Dziecko zagrożone wykluczeniem. Elementy diagnozy, działania profilaktyczne i pomocowe. Kraków: Wydawnictwo WAM, 75-101.

[2] Pyżalski, J. (2009). Agresja elektroniczna dzieci i młodzieży–różne wymiary zjawiska. Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 8(1), 12-26.