Pięciominutowa kara w kącie. Słynny “karny jeżyk”. Kary fizyczne/kary cielesne, izolacja dziecka, krzyk, złość, zabranianie ulubionych czynności. Istnieją obecnie różnorodne metody dyscyplinowania i regulowania złego zachowania. Nie każde z nich są dobre i polecane przez psychologów i doświadczonych pedagogów. Jak zatem poznać, która metoda jest najodpowiedniejsza? Dlaczego system kar i nagród spotyka się z coraz większą krytyką? Kiedy konieczna jest pomoc psychologa?
Spis treści
ToggleW nowoczesnym systemie edukacji przedszkolnej kładzie się duży nacisk na stosowanie metod wychowawczych opartych na zrozumieniu, wspieraniu i motywacji dzieci, zamiast na karaniu. Niegdyś popularny system kar i nagród staje się więc nieco przestarzały — okazuje się bowiem, że dużo lepiej działają pozytywne wzmocnienia. A te bazują na nagrodach i motywacji, a nie na zakazach i karach.
Metody dyscyplinujące (tzw. mądre karanie, odosobnienie dziecka i pozytywne wzmocnienie) stosowane w przedszkolach powinny promować pozytywne zachowania, a nie tylko tłumić te negatywne. Kary w przedszkolu są więc rzadkością i zwykle bazują na izolacji lub przerwach od zabaw czy zorganizowanych aktywności grupowych.
W większości krajów stosowanie kar fizycznych w placówkach edukacyjnych jest całkowicie zabronione, karane i uznawane za nadużycie. W Polsce obowiązuje zakaz stosowania kar cielesnych wobec małoletnich od 2010 roku, a naruszenie nietykalności cielesnej jest występkiem uregulowanym w art. 217 Kodeksu karnego. Złe zachowanie nigdy nie powinno być karane “klapsem” czy przepychanką z dzieckiem — badania wskazują, że agresywne metody wywołują u dzieci dalsze zachowania agresywne.
Nauczyciele i opiekunki pełnią rolę autorytetów i wzorów do naśladowania. Poprzez modelowanie pozytywnych zachowań i stosowanie konstruktywnych metod dyscyplinowania, pokazują dzieciom, jak radzić sobie z frustracją i konfliktami w zdrowy sposób, zapobiegając tym samym zachowaniom, które należałoby ukarać. Nauczyciele więc powinni rozmawiać z dziećmi o ich zachowaniach w sposób, który jest dostosowany do ich wieku i zrozumienia. Rozmowa powinna skupić się na konsekwencjach złego zachowania, emocjach i regułach, panujących w placówce.
Stosowanie kar w przedszkolu to złożony temat, który budzi wiele kontrowersji. Wielu rodziców twierdzi, że tylko poprzez kary dziecko pozna granice i rozpozna zachowania, które są nieakceptowane społecznie. Inni z kolei twierdzą, że kary są źródłem stresu i frustracji, a maluch nie jest w stanie wyciągnąć wniosków z takich aktów.
Współczesne podejścia pedagogiczne zazwyczaj promują metody wychowawcze oparte na pozytywnym wzmocnieniu i wsparciu, zamiast na karaniu. Zrozumienie psychologicznych i długoterminowych skutków karania dzieci jest kluczowe do określenia, jakie metody dyscyplinowania są odpowiednie w środowisku przedszkolnym.
Psycholodzy i ogólnie cała psychologia dziecka do lat podejmują się tematu kar w kontekście m.in. psychologii rozwoju. Dziś wiemy, że kluczowe są emocje, a kara może prowadzić do niskiej samooceny, lęku, a nawet depresji, a maluchy, które doświadczają negatywnych wzmocnień, mogą również mieć problemy z regulacją emocji. Ponadto z czasem same zaczynają powielać agresywne zachowania, w myśl zasady, że dziecko uczy się poprzez naśladownictwo. Dlatego też stosowanie kar może wpłynąć na relacje dzieci z dorosłymi — np. dzieci mogą zaczynać postrzegać nauczycieli lub rodziców jako źródło strachu zamiast wsparcia, co utrudnia budowanie zdrowych relacji opartych na zaufaniu.
Złe zachowanie dziecka w przedszkolu może być wyzwaniem dla nauczycieli i opiekunów, jednak odpowiednie reakcje mogą przynieść pozytywne rezultaty w jego rozwoju i zachowaniu. Kluczowe jest zachowanie spokoju, cierpliwości i tzw. chłodnej głowy. Nie należy oceniać z góry, tworzyć presji, a tym bardziej szukać ukojenia dla swoich emocji. W takiej sytuacji najważniejsze jest dziecko.
5 porad, jak reagować na złe zachowanie dziecka.
Naturalne konsekwencje polegają na pozwalaniu dziecku doświadczyć bezpośrednich skutków swojego zachowania (o ile są one bezpieczne). Np. jeśli dziecko rozleje wodę i nie posprząta po sobie, naturalną konsekwencją może być konieczność noszenia mokrych skarpetek.
Z kolei konstruktywne kary powinny być związane z zachowaniem i służyć jako nauka odpowiedzialności. Na przykład, jeśli dziecko przeszkadza innym podczas czytania, konstruktywną karą może być przeniesienie go na chwilę w cichsze miejsce, tak, aby zrozumiało, że należy uszanować zdanie innych dzieci.
Alternatywne metody wychowawcze to np.:
System nagród i kar działa na zasadzie pozytywnego wzmocnienia, gdzie dobre zachowania są nagradzane (np. poprzez punkty, naklejki). Taki system motywuje dzieci do powtarzania pożądanych zachowań z jednoczesnym wskazaniem zachowań niepożądanych, które są karane. Co ważne — w żadnej placówce niedopuszczalne jest stosowanie kar fizycznych, a wychowanie dziecka bazować powinno wyłącznie na rozmowie, edukacji oraz stosowania nagród rzeczowych.
Warto jednak podkreślić, że obecnie w przedszkolach kary są stosowane jako ostateczność i zawsze w formie, która jest zrozumiała i sprawiedliwa dla dziecka.
Dziś dyscyplina to nie krzyk i karanie, dlatego też rodzice powinni być dokładnie poinformowani o metodach stosowanych w przedszkolu. W tym celu placówki często organizują spotkania dla rodziców lub warsztaty, które mają na celu wyjaśnienie ich polityki dyscyplinarnej, tak, pomóc w budowaniu wspólnego frontu. Intencje rodziców zawsze powinny być nastawione na dobro dziecka.
Niezmiennie więc kluczowym elementem jest otwarta i regularna komunikacja między rodzicami a przedszkolem. Jeżeli rodzice mają obawy dotyczące metod dyscyplinarnych, powinni czuć się swobodnie, by wyrazić je w rozmowie z nauczycielami czy kierownictwem placówki. Rozsądne jest, gdy rodzice wspierają konsekwencje dyscyplinarne stosowane w przedszkolu, stosując podobne zasady i oczekiwania w domu. Spójność w dyscyplinie między domem a przedszkolem pomaga dzieciom lepiej zrozumieć oczekiwane zachowania i uczy ich konsekwencji ich czynów. Co ważne — dyscyplina powinna być daleka od agresji fizycznej. Jeżeli więc metody dyscyplinarne w przedszkolu wydają się być niewłaściwe lub szkodliwe, rodzice powinni interweniować.
Wyprawka do przedszkola - o czym trzeba pamiętać