Jak radzić sobie z trudnym dzieckiem w przedszkolu?

Przedszkole to miejsce, gdzie dzieci uczą się pierwszych interakcji społecznych, nabywają umiejętności i rozwijają swoją osobowość. Jednak nie każde dziecko adaptuje się w tym środowisku w sposób płynny i bezproblemowy. Dla niektórych maluchów, a także dla ich opiekunów i nauczycieli, przedszkolne doświadczenia mogą stać się źródłem licznych wyzwań. To wtedy maluch otrzymuję łatkę „trudnego”. Tak naprawdę pod tym określeniem rozumie się dzieci, które sprawiają trudności wychowawcze, wymagają większej uwagi i nierzadko konkretnych metod, które pomogą im poradzić sobie z trudnymi emocjami i wyzwaniami rozwojowymi. Skąd się biorą problemy wychowawcze wieku przedszkolnego? Co zrobić, aby dziecko zrozumiało, że pewne zachowania są nieakceptowalne?

Jakie są typowe zachowania trudnych dzieci w przedszkolu?

„Trudny” maluch wyróżnia się niestandardowymi, emocjonalnymi i trudnymi zachowaniami, które wymagają wsparcia pedagoga lub rodzica. [1] W grupie tych zachowań mowa o:

• agresji — zarówno fizycznej, jak i słownej w grupie rówieśniczej i wobec dorosłych,
• wybuchach złości, która objawia się krzykiem, gniewem, rzucaniem przedmiotami, niszczeniem zabawek,
• lęku separacyjnym — tj. płacz, poczucie braku bezpieczeństwa, niepewność,
• niechęci do odejmowania zadań i aktywności,
• negacji poleceń,
• zaburzeniach koncentracji,
• nadmiernym przywiązywaniu do dorosłego,
• zachwianym poczuciu bezpieczeństwa — objawiające się niepewnością, lękiem,
• izolacji, brak kontaktu z rówieśnikami,
• zachowaniach regresywnych — tj. powrót do zachowań typowych dla młodszych dzieci, takich jak ssanie kciuka, moczenie się w nocy, mówienie w „dziecięcy” sposób,
• nadmiernych lub nieadekwatnych reagowaniu — np. gdy jego zachowanie lub emocje nie są współmierne do problemu lub sytuacji,
• trudnościach komunikacyjnych — np. niechęć do mówienia o swoich uczuciach, kłamanie.Wszystkie te zachowania pełnią kluczowy element w funkcjonowaniu dziecka. Zrozumienie i rozróżnienie niepokojących sygnałów sprawia, że trudne dzieci można nie tylko zdiagnozować, ale także odpowiednio poprowadzić.Czy istnieją przyczyny, które mogą wpływać na trudne zachowania dziecka w przedszkolu?Oczywiście. Każde trudne zachowania dzieci mają swoją przyczynę. W poszukiwaniu odpowiednich metod kluczowe jest zrozumienie, że przedszkolak jest wypadkową osobowości, wychowywania, doświadczeń, genetyki, ale także emocji i sytuacji, które wynosi z domu. Istnieje więc wiele czynników, które mogą wpływać na trudne zachowania dziecka — tj. zmiany w rodzinie, problemy zdrowotne, trudności w komunikacji, czynniki genetyczne czy doświadczenia traumatyczne.Klasyfikowanie więc malca jako „trudnego” może wzbudzić w nim wyrzuty sumienia i sporo niepewności. Dużo ważniejsze jest więc, aby rozmawiać, śledzić sytuację rodzinną, szukać rozwiązań i otworzyć się na emocje, które szargają młodego człowieka.

Jakie działania podejmują nauczyciele, aby radzić sobie z trudnymi dziećmi w przedszkolu?

Nauczyciele często korzystają z technik pozytywnego wzmocnienia, ustanawiają jasne i konsekwentne granice, stosują techniki relaksacyjne, pracują nad umiejętnościami społecznymi dziecka oraz współpracują z rodzicami i specjalistami. Ich praca polega więc na obserwowaniu, nagradzaniu, rozmawianiu i stosowaniu konkretnych metod, dzięki którym maluch poczuje się pewniej i bezpieczniej. Nierzadko podczas tego procesu zajęcia prowadzone są z innymi dziećmi, aby zacieśniać więzy, przełamywać bariery i uczyć norm społecznych.

Jakie działania NIE są zalecane w pracy z trudnymi dziećmi?

• Narzucanie presji, związanej z „poprawnym” zachowaniem.
• Porównywanie z innymi dziećmi.
• Szantażowanie — np. „jeśli nie będziesz cicho, to nie dostaniesz deseru.”
• Granie na emocjach — zwłaszcza tych trudnych i wyższych (np. „Jeśli mnie kochasz, to nie rób tak”).
• Nazywanie malucha „trudnym”, co może wzbudzać w nim poczucie winy i przyklejać mu „łatkę”, którą przyjmie na lata.
• Karanie — psycholodzy wskazują, że dużo lepsze efekty daje wzmacnianie pozytywne w postaci np. nagród i pochwał. Mitem jest, że dzieci nadmiernie chwalone przestają doceniać formę nagrody lub traktują ją jako główną motywację do danego zachowania.
• Pozostawianie malca samemu sobie z trudnymi emocjami — pamiętaj, że maluch nie ma narzędzi i środków, aby poradzić sobie z trudnymi doświadczeniami. Od postawy rodziców i nauczycieli zależy więc jakie mechanizmy wyrobi sobie dziecko. Poczucie bezpieczeństwa to fundament niesionej pomocy.

W jaki sposób komunikacja z rodzicami może pomóc w rozwiązaniu problemów z trudnym dzieckiem w przedszkolu?

Otwarta i regularna komunikacja z rodzicami pozwala na lepsze zrozumienie potrzeb i zachowań dziecka, a także na wymianę informacji o strategiach radzenia sobie z problemem oraz koordynację działań w domu i przedszkolu. Nierzadko to właśnie współpraca na linii opiekunowie-pedagodzy jest gwarantem sukcesu i znalezienia konkretnych metod, które pomogą poradzić sobie z trudami wychowawczymi.

• Co zamiast kar w przedszkolu?

W życiu dziecka niezwykle ważną rolę pełnią dorośli. Obranie więc wspólnego stanowiska, wymiana obserwacji, dzielenie się uwagami i pomysłami stworzy mur wsparcia, którego potrzebuje dziecko w wieku przedszkolnym. Wychowanie dziecka to wypadkowa nie tylko pracy w domu, ale także procesu edukacji przedszkolnej i zaangażowania wszystkich opiekunów.

Mając na względzie Ustawę o Prawie Oświatowym, należy pamiętać, że rodzice posiadają szereg praw i obowiązków, związanych z opieką i edukacją swojego dziecka. Mowa tu m.in. o prawie do uzyskiwania informacji na temat jego rozwoju, postępach oraz zachowaniu, a także otrzymywania pomocy psychologiczno-pedagogicznej (w razie gdy tego wymaga zachowanie dziecka).

Czy istnieją programy wsparcia lub terapeutyczne dostępne dla trudnych dzieci w przedszkolu?

Oczywiście. Wiele przedszkoli oferuje programy wsparcia dla dzieci z trudnościami, takie jak terapia behawioralna, terapia mowy czy terapia zajęciowa. W tym celu warto udać się do urzędu gminy/miasta, który udzieli więcej informacji o otwartych i aktualnych programach. Niektóre placówki współpracują także z poradniami, oferując bezpłatne konsultacje ze specjalistami.

Jakie są prawa dziecka i rodziców w kontekście zarządzania trudnymi zachowaniami w przedszkolu?

Dziecko ma prawo do bezpieczeństwa, wsparcia i odpowiedniej edukacji. Rodzice mają prawo do informacji o zachowaniu swojego dziecka, uczestniczenia w procesie podejmowania decyzji oraz dostępu do wsparcia i zasobów. Mówią o tym konkretne zapisy, konwencje i ustawy, które mają na celu chronić dobro rodziców i dzieci.

Na wyróżnienie zasługuje:

• Prawo do godności i szacunku — niezależnie od zachowania. (Konwencja o Prawach Dziecka, art. 2 i 28)
• Prawo do edukacji z zachowaniem godności dziecka. (Konwencja o Prawach Dziecka, art. 28)
• Prawo do ochrony — np. przed przemocą i karami cielesnymi. (Konwencja o Prawach Dziecka, art. 19)
• Prawo rodziców do informacji związanych z dzieckiem.
• Prawo do wsparcia w sytuacjach trudnych, wymagających pomocy ze strony specjalistycznych usług (np. terapii).
• Prawo do prywatności oraz zachowania poufności związanej z wychowaniem i rozwojem dziecka. (Konwencja o Prawach Dziecka, art. 16)

Czy istnieją różnice w podejściach do trudnych dzieci w przedszkolach w różnych krajach lub regionach?

Tak, podejście do trudnych dzieci może się różnić w zależności od kultury, tradycji edukacyjnych, dostępności zasobów czy przepisów prawnych. W niektórych placówkach istnieje silne wsparcie dla integracji dzieci z trudnościami, podczas gdy w innych rodzice są kierowani do innych, specjalistycznych placówek.

Uwaga! Placówki publiczne zwykle mają inne procedury, niż placówki prywatne. W przypadku dalszych pytań zapoznaj się ze statutem wybranego przedszkola.

Bibliografia:
[1] Kowolik, P. (2013). Dziecko trudne.„. Nauczyciel i Szkoła, 2(54), 93-99.

[2] Konwencja o Prawach Dziecka (1989), ONZ