Lęk separacyjny u dziecka – jak pomóc maluchowi w adaptacji w przedszkolu?

Lęk separacyjny – określany skrótem SAD (separation anxiety disorder) – pojawia się zarówno u dzieci starszych, tj. od 7 do 9 roku życia, jak i młodszych. W dużej mierze związany jest on z silną obawą przed porzuceniem, pozostawieniem i samotnością.

W kontekście stanu lękowego mówi się więc o chorobliwej obawie przed rozstaniem z rodzicem, który dotychczas budował wizerunek zawsze aktywnego, obecnego i skłonnego do odpowiedzi na każde zapytanie i problem. Odczuwany brak bezpieczeństwa i pojawiający się lęk wynika z zażyłości z rodzicem (zwłaszcza mamą), który jest ostoją dla maluszka.

Lęk separacyjny u dziecka objawia się szczególnie często w momencie pójścia do przedszkola lub szkoły. Jak wyglądają objawy lęku separacyjnego? W jaki sposób na nie reagować? Czy możliwe jest leczenie lęku separacyjnego i co robić, gdy zaobserwujesz rozwój lęku separacyjnego u swojego syna lub córki?

Jak pomóc dziecku z lękiem separacyjnym?

Podstawą jest zrozumienie, że lęk separacyjny nie definiuje dziecka, ani waszej relacji. Gdy pojawią się silne emocje, płacz lub zachowania histeryczne, obowiązkiem rodzica jest zaakceptować sytuację, która jest trudna do strawienia dla dorastającego malucha. Dlatego też rolą rodzica jest dowiedzieć się czym są lęki separacyjne i jak przebiegają jego objawy somatyczne. Następnie, należy rozmawiać z dzieckiem, tłumaczyć mu i uprzedzić go przed przyszłymi zmianami. Gdy zaskoczysz swoją córkę lub syna możesz zaburzyć dotychczasowe poczucie bezpieczeństwa, co jest pierwszym krokiem do pojawiającego się lęku separacyjnego.

• Płacz i krzyk przed przedszkolem. Czy zostawić dziecko na siłę?

Mów maluchowi gdzie idziesz, kiedy wrócisz, dlaczego musi iść do przedszkola. Przedstaw jak wygląda ten rytuał i uprzedź czego dziecko może się spodziewać w placówce. Nie przedłużaj rozstań i pożegnań. Nie wracaj do domu z maluchem tylko dlatego, że ten płacze. Nie okazuj złości, nie denerwuj się i nie krzycz – negatywne emocje mogą być „paliwem” dla lęku separacyjnego. Zamiast tego zapanuj nad swoimi uczuciami, daj przestrzeń do emocji i spróbuj uspokoić malca poprzez ciszę, przytulenie i pozytywne komunikaty (np. mówiąc o zabawie z kolegami i o nowych aktywnościach). Poproś, aby nowa opiekunka powtarzała, że „owszem, mama poszła, ale wróci”, co ma zmniejszać zaburzenia lękowe dot. porzucenia.

W jakim wieku lęk separacyjny?

Każdy maluch jest inny, dlatego trudno z całą pewnością wskazać pomiędzy którym miesiącem życia pojawią się pierwsza zaburzenia. Badania pokazują, że fizjologiczny lęk separacyjny może pojawić się zarówno przed 7-mym, jak i przed 9-tym rokiem życia (tj. w wieku przedszkolnym). Psychologia zna przypadki, że nieumiejętność prawidłowego reagowania na samotność pojawia się już w wieku 2-3 lat. Mowa wtedy o tzw. epizodach lękowych.

Jak ćwiczyć lęk separacyjny?

Przede wszystkim – nie zaskakuj dziecka nową sytuacją. Im szybciej i lepiej przygotujesz go do zmian – tym ten lepiej zachowa się w jej obliczu. Nie buduj ścisłej relacji, która bazuje na przebywaniu z malcem 24/7. Pozwalaj mu na samodzielną zabawę, ćwicz pozostawianie w pokoju z innymi, bliskimi osobami. Spraw aby ewentualna samotność była czymś naturalnym i aby maluch miał pewność, że zawsze do niego wrócisz. Małe dzieci szybko się adaptują, dlatego stopniowo wydłużaj czas rozłąki.

Gdy widzisz pierwsze objawy lęku separacyjnego i nie wiesz jak sobie z nimi poradzić – pomóc Ci może psycholog dziecięcy, który na terapii psychologicznej wskaże rozwiązania i wspólne zadania, zmniejszające ryzyko wystąpienia i pogłębienia lęku.

Pamiętaj, że lęki rozwojowe są – jak sama nazwa wskazuje – naturalnym etapem rozwoju. Im szybciej zdobędziesz wiedzę w tym zakresie i im lepiej będziesz przygotowany na ten moment, tym sprawniej zminimalizujesz dolegliwości somatyczne i emocjonalne.

Jak zmniejszyć lęk separacyjny?

Oczywiście nie zdradzimy magicznej i złotej zasady, która sprawdzi się u każdego malucha. Podstawą jest obserwacja i dobranie metody, która najlepiej sprawdzi się w procesie wychowawczym. Wśród zalecanych technik od psychologów i pediatrów, które mają za zadanie zmniejszyć lęk separacyjny u dziecka, wymienia się:

• rozmowa i przygotowanie emocjonalne dziecka do przyszłych zmian,
• stopniowe pozostawianie dziecka w pokoju,
• spędzenie kilku dni z dzieckiem w przedszkolu, tak, aby poznało nową opiekunkę i utożsamiło ją z kimś bezpiecznym i wartym zaufania,
• łączenie samotności z pozytywnymi emocjami,
• pokazanie, że pomimo kilku godzin samotności – rodzic zawsze wróci,
• brak kary za fakt, że dziecko płacze, krzyczy i nie radzi sobie z emocjami (tzw. warunkowanie instrumentalne).

Czy każde dziecko ma lęk separacyjny?

Oczywiście, że nie. Lęk separacyjny jest wypadkową wielu elementów i czynników – m.in. indywidualnych cech osobowości czy sposobu wychowywania. Lęk separacyjny u dziecka jest czynnikiem naturalnym, ale nie „obowiązkowym”. Co więcej – wiele dzieci przeżywa ów lęk w mniej radykalny i zauważalny sposób, przez co rodzice często utożsamiają go z np. gorszym samopoczuciem.

• Jakie ćwiczenia poprawiają integrację sensoryczną Twojego dziecka?

Jak poradzić sobie z rozłąką z dzieckiem?

Dziecko „chłonie” Twoje emocje. Odczuwając Twój lęk, stres i podenerwowanie zwiększa się więc prawdopodobieństwo wystąpienia zaburzeń lękowych. Dlatego też pracę nad lękiem warto rozpocząć od… rodzica.

W tym celu:

• dokładnie przeanalizuj wybór przedszkola, aby mieć pewność, że oddajesz pociechę w bezpieczne miejsce,
• przepracuj wewnętrzne moment pozostawienia małego dziecka w placówce,
• przeczytaj jakie są zalety wychowywania dziecka wśród rówieśników,
• zapoznaj się z tematem lęku separacyjnego w materiałach źródłowych (najlepiej o tematyce medycznej i psychologicznej),
• ustal harmonogram przygotowawczy, jeszcze przed pierwszym rozstaniem,
• porozmawiaj z pociechą,
• porozmawiaj z bliską osobą, która będzie Cię wspierać,
• zapytaj innych rodziców o opinie co do żłobka czy przedszkola.

Jak objawia się lęk separacyjny?

Lęk separacyjny objawiać się może zarówno w sposób somatyczny, jak i typowo emocjonalno-psychiczny. Rozpoznanie i ujęcie problemu w tak szerokim zakresie może pozytywnie wpływać na skuteczność leczenia, dlatego warto poznać wszystkie, możliwe tzw. zachowania niepożądane. Wśród nich wymienia się:

• płaczliwość – często odbierana jako nieuzasadniona,
• nadreaktywność,
• nierealistyczne zamartwianie się problemami i nieszczęściami,
• tworzenie negatywnych wizji (np. że rodzic nie wróci, że maluchowi coś się stanie itd.),
• niechęć do kładzenia się spać,
• bóle głowy,
• niechęć do szkoły (w przypadku dzieci starszych) lub przedszkola,
• pogorszenie samopoczucia,
• koszmary nocne,
• odmowa chodzenia na zajęcia czy spotkania z rówieśnikami,
• płacz lub agresja w nieuzasadnionej sytuacji strachu,
• dziecko staje się agresywne lub nadmiernie potrzebuje uwagi i czułości.

Wszystkie te objawy wskazują, że dziecko przesiąknięte jest strachem lub obawami o rodzica. Co ważne – pojawiać się mogą bezpośrednio w sytuacji, gdy mama wychodzi, jak i poza tymi wydarzeniami – jako ogólna reakcja na pojawiające się, silne stany lękowe i emocjonalne.

Jak długo trwa lęk separacyjny?

Lęk separacyjny u dziecka trwa od 6 miesięcy, do roku. Pojawić się może zarówno przed 3 rokiem życia, jak i w przypadku dzieci starszych (w wieku przedszkolnym i w wieku szkolnym). Czas trwania lęku separacyjnego zależny jest od procesu przygotowawczego, wychowywania, adaptacji w przedszkolu i indywidualnych cech osobowości.

Ważny jest także ogólny rozwój dziecka – jego tempo, inne zaburzenia, relacje z rodzicami i rówieśnikami itd.

Kiedy zanika lęk separacyjny?

Statystycznie – lęk separacyjny u dziecka najczęściej zanika przed 3 rokiem życia. Zdarza się jednak, że nawraca w formie krótkich epizodów, nawet w przypadku dzieci w wieku szkolnym. Nie jest więc prawdą, że lęk separacyjny dotyczy wyłącznie małych dzieci, które są u progu rozwoju.

Co ważne – nieprzepracowanie lęku separacyjnego może odbić się echem również w dorosłym życiu. Osoby, które za dziecka nie otrzymały odpowiedniego wsparcia mogą wykazać się niską pewnością siebie, wycofaniem, trudnościami w budowaniu relacji. Często lęk separacyjny ma wpływ na funkcjonowanie pacjenta, np. objawiając się bólem głowy, nudnościami, kołataniem serca czy uciskiem w klatce piersiowej.