Czy dziecko w przedszkolu musi umieć mówić?

Przedszkole jest placówką wychowawczo-edukacyjną, co oznacza, że podczas zajęć maluch uczy się szeregu nowych umiejętności — również tych komunikacyjnych i społecznych. Podejście to w sposób naturalny tworzy szereg pytań i wątpliwości wśród rodziców, posyłających na zajęcia dzieci, które nie mają w pełni rozwiniętej umiejętności mówienia. Czy to może być przeszkodą dla pozytywnego rozpatrzenia wniosku rekrutacyjnego? Co na to mówią rozporządzenia Ministra Edukacji i jak zapatrują się na to psycholodzy oraz pedagodzy?

Kiedy najpóźniej dziecko powinno mówić?

Każde dziecko rozwija się w swoim indywidualnym tempie, dlatego też psycholodzy podkreślają, aby nie porównywać i nie tworzyć maluchowi presji rozwojowych. Rozwój mowy dziecka, tak jak i rozwój innych umiejętności, uzależniony jest od wielu czynników — m.in. od sposobu i jakość komunikacji z rodzicami. Tak naprawdę proces nauki mowy u dziecka rozpoczyna się już w okresie płodowym, kiedy to maluch przysłuchuje się głosom, dochodzącym we wewnątrz i na zewnątrz nieznajomego mu świata.

Aparat mowy pozwala na posługiwanie się pierwszymi słowami już w wieku 10(!) miesięcy — zwykle w postaci krótkich sylab lub prostych głosek. Dziecko zaczyna mówić — tj. posługiwać się pełnymi, kompletnymi zdaniami — w wieku od 5 do 6 lat. Należy jednak przyjąć to za bardzo umowną kwestię, a nie sztywne wytyczne, które mają jakiekolwiek znaczenie diagnostyczne.

Ile słów powinien powiedzieć 3-latek?

Ponownie — zakres słów u 3-latka zależy zarówno od indywidualnych cech osobowościowych, jak i od nauki mówienia w domu, czytania książeczek przez rodziców, sposobu komunikowania pomiędzy dorosłymi. Dziecko uczy się poprzez naśladowanie, dlatego ogromny wpływ na zasób słów ma codzienna komunikacja (np. rozmowa o pogodzie, ulubionych bajkach czy obiedzie). Specjaliści sugerują, że przeciętny 3-latek posługuje się około 1000 słów.

Jakie są różnice indywidualne w rozwoju mowy u dzieci w wieku przedszkolnym?

Rozwój mowy dziecka uzależniony jest od m.in. dojrzewania neurologicznego, środowiska, w którym dziecko przebywa, rodziców oraz indywidualnych predyspozycji. Tak duża liczba zmiennych w naturalny sposób generuje różnice indywidualne, które obserwować można w przedszkolu. Ponadto na skalę tych różnic wpłynąć może:

• tempo nauki – niektóre maluchy wykazują dość szybko bogate słownictwo, które wpojono im od najmłodszych lat, podczas gdy inne dzieci rozwijają się nieco wolniej;
• zrozumienie zasad gramatycznych – dobrze przekazane struktury gramatyczne sprawiają, że maluchy w naturalny sposób łatwiej budują logiczne, dłuższe zdania;
• artykulacja – czyli sposób wymowy, który jest zauważalnie różny w przypadku przedszkolaków;
• zdolności narracyjne – dziecko zaczyna mówić szybciej, jeśli rodzice czytają dziecku książeczki lub opowiadają historie;
• język ekspresyjny i receptywny – różnice dotyczyć także mogą języka ekspresyjnego (tj. zdolności do wyrażania się), jak i receptywnego (tj. zdolności do rozumienia mowy). Niektóre dzieci mogą lepiej rozumieć mowę niż ją produkować (i odwrotnie).

Jakie są oczekiwania dotyczące umiejętności komunikacyjnych dzieci w przedszkolu?

Z racji charakteru zajęć w placówce, ważne jest, aby maluch znał nie tylko swoje imię i nazwisko, ale także, aby umiał komunikować swoje podstawowe potrzeby. Dzieci zaczynają mówić już po kilku miesiącach życia, dlatego też perspektywa nauki słów, tj. jeść czy siusiu wydaje się być absolutnym minimum, usprawniającym pracę pedagogów.

Czy brak umiejętności mówienia u dzieci może stanowić problem w przedszkolu?

Tak, prawidłowo ukształtowany aparat mowy i stopniowe etapy rozwoju mowy u dziecka mają znaczenie dla edukacji, nawiązywania relacji oraz pracy nauczycieli. Należy bowiem pamiętać, że mowa jest kluczowym narzędziem komunikacji i interakcji społecznej, a jej ograniczenia mogą wpływać na różne aspekty. O ile roczne dziecko, które wypowiada proste sylaby, w dużej mierze polega na rodzicielskiej opiece, o tyle dziecko, które zaczyna chodzić do przedszkola, powinno komunikować swoje potrzeby.

Docelowo prawidłowy rozwój języka ma wpływ na:

• rozwój społeczny — czyli zdolność do wyrażania swoich potrzeb, uczuć oraz do budowania relacji z innymi dziećmi i dorosłymi;
• rozwój emocjonalny — zdolność do mówienia o swojej złości, smutku, opisywania uczuć i myśli;
• rozwój edukacyjny — maluchy, które mają trudności z komunikacją werbalną, mogą napotykać przeszkody w uczestnictwie w zajęciach dydaktycznych, rozumieniu instrukcji i prostych zdań;
• pewność siebie i poczucie własnej wartości — zwłaszcza podczas zajęć w grupie.

Jakie są możliwe przyczyny opóźnienia w rozwoju mowy u dzieci w wieku przedszkolnym?

Rozróżnienie przyczyn i postawienie diagnozy leży wyłącznie w rękach specjalistów, którzy dysponują odpowiednimi metodami diagnostycznymi. W procesie tym uczestniczy więc nie tylko pediatra, ale także psycholog dziecięcy lub logopeda. Jeśli okres swoistej mowy dziecięcej się przedłuża, a pierwsze słowa padają zdecydowanie za późno, przyczyną problemów mogą być: czynniki genetyczne, zaburzenia rozwojowe (np. autyzm), problemy ze słuchem, opóźnienie rozwoju ogólnego (które obejmuje m.in. motorykę), zaburzenia neurologiczne, niewystarczająca ekspozycja na język, zaburzenia artykulacyjne, zaburzenia fonologiczne, a także czynniki społeczne i środowiskowe. W przypadku tych ostatnich mowa o np. zaburzeniach lękowych.

Jakie wsparcie mogą otrzymać dzieci mające trudności w mówieniu w przedszkolu?

Podstawą jest wczesne rozpoznanie oraz możliwie jak najszybsze wsparcie ze strony specjalistów. To na podstawie ich diagnozy wprowadza się odpowiednie ćwiczenia stymulujące słuch oraz zajęcia, które mają na celu wspierać rozwój mowy. Często rekomenduje się zastosowanie alternatywnych metod komunikacji — np. gestów i obrazków — które mają wspierać dziecko w wyrażaniu swoich uczuć i potrzeb. Niezmiennie ważne jest, aby przy tym nauczyciele i personel przedszkola dostosował metody pracy do ewentualnych trudności — tak, aby umożliwić dziecku pełne uczestnictwo w zajęciach i życiu grupy.

• Czy jeden rodzic może wypisać dziecko z przedszkola?

Jakie są metody wspierania rozwoju mowy u dzieci w przedszkolu?

Istnieje wiele strategii i metod, które mogą być stosowane przez nauczycieli i rodziców, aby wspierać proces nauki mówienia i kształtowania zdolności językowych. Wśród tych najpopularniejszych wymienia się:

• czytanie na głos, poprzez zwiększanie słownictwa i rozumienia struktur gramatycznych;
• opowiadanie historii, z zachęceniem do kreatywnego myślenia, tworzenia rymów i recytowania zdań;
• zwiększanie interakcji werbalnych, poprzez gry językowe, ekspresje językowe, zadawanie otwartych pytań;
• wykorzystywanie zabawek edukacyjnych i materiałów dydaktycznych, tj. lalki czy pacynki;
• gry planszowe i karty obrazkowe, do nauki nowych słów i stymulowania sytuacji społecznych;
• zajęcia artystyczne, które pomogą w integracji z różnymi obszarami rozwoju;
• współpraca z logopedą i psychologiem dziecięcym, w celu ustalenia indywidualnych ćwiczeń.

Bibliografia:

[1] Grochowalska, M. (2009). Rozwijanie umiejętności komunikacyjnych dziecka w wieku przedszkolnym: wybrane konteksty. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków.