Półpasiec u dzieci: Eksperckie podejście do diagnozy i leczenia

Półpasiec, choć częściej kojarzony z osobami dorosłymi, może również dotknąć dzieci, wywołując bolesne zmiany skórne i znacząco obniżając ich komfort życia. Przykładowo, dzieci poddawane długotrwałemu leczeniu immunosupresyjnemu lub cierpiące na pierwotne niedobory odporności, takie jak agammaglobulinemia, są szczególnie narażone na wystąpienie półpaśca. Jest to choroba wynikająca z reaktywacji wirusa ospy wietrznej (varicella-zoster virus, VZV), który po pierwotnej infekcji pozostaje w organizmie w stanie latencji. W artykule przedstawiamy dokładne omówienie etiologii, symptomatologii, diagnostyki oraz skutecznych metod leczenia tej dolegliwości u najmłodszych.

Przyczyny półpaśca u dzieci

Wirus VZV i jego reaktywacja

Reaktywacja wirusa VZV, odpowiedzialnego za ospę wietrzną i półpasiec, może wystąpić u dzieci z osłabionym układem immunologicznym. Wirus pozostaje w stanie latencji w zwojach nerwowych, gdzie jest chroniony przed odpowiedzią immunologiczną. Do jego reaktywacji dochodzi zazwyczaj w wyniku czynników takich jak stres, immunosupresja lub infekcje osłabiające funkcję układu odpornościowego, co prowadzi do klinicznej manifestacji półpaśca.

Osłabiona odporność jest kluczowym czynnikiem predysponującym do reaktywacji wirusa. Maluchy cierpiące na schorzenia takie jak nowotwory, choroby autoimmunologiczne (np. toczeń rumieniowaty układowy) czy pierwotne niedobory odporności, a także te poddawane terapii immunosupresyjnej (np. glikokortykosteroidy, chemioterapia), są szczególnie narażone na rozwój półpaśca.

Objawy półpaśca u dzieci

Półpasiec objawia się pęcherzykowatą wysypką, która rozwija się wzdłuż dermatomów, czyli obszarów skóry unerwionych przez pojedyncze korzenie nerwowe. U dzieci najczęściej dotknięte są dermatomy piersiowe (nerwy Th3-Th12) oraz lędźwiowe, a także zmiany mogą pojawiać się w obszarze unerwienia nerwu trójdzielnego, prowadząc do półpaśca ocznego. Początkowo pojawiają się rumieniowe plamy, które następnie przekształcają się w wypełnione surowiczym płynem pęcherzyki. Zmiany te najczęściej lokalizują się na tułowiu, głowie lub kończynach.

Zanim wysypka stanie się widoczna, dzieci mogą odczuwać neuralgię poprzedzającą zmiany skórne. Objawia się ona bólem neuropatycznym, pieczeniem i mrowieniem w miejscu przyszłych zmian skórnych. Często towarzyszą jej objawy ogólnoustrojowe, takie jak gorączka, limfadenopatia regionalna oraz ogólne osłabienie.

Diagnostyka półpaśca u dzieci

Lekarz stawia rozpoznanie półpaśca na podstawie dokładnego wywiadu medycznego oraz badania przedmiotowego. Kluczowe znaczenie mają informacje dotyczące przebycia ospy wietrznej w przeszłości oraz charakterystyka zmian skórnych zgodnych z przebiegiem dermatomów.

W przypadku diagnostycznych wątpliwości lekarz może zastosować test PCR, umożliwiający wykrycie materiału genetycznego wirusa VZV w płynie z pęcherzyków, lub badanie cytologiczne rozmazu Tzancka, które może ujawnić obecność komórek olbrzymich wielojądrowych typowych dla infekcji wirusowej. Test PCR jest szeroko dostępny w nowoczesnych laboratoriach pediatrycznych, natomiast rozmaz Tzancka, choć rzadziej stosowany, może być użyteczny w warunkach ograniczonych zasobów diagnostycznych.

Leczenie półpaśca u dzieci

Leczenie przeciwwirusowe z zastosowaniem acyklowiru, walacyklowiru lub famcyklowiru jest złotym standardem w łagodzeniu objawów i skracaniu czasu trwania choroby. Należy jednak pamiętać, że stosowanie tych leków może powodować skutki uboczne, takie jak nudności, bóle głowy czy reakcje skórne. U dzieci z zaburzeniami czynności nerek dawka powinna być dostosowana indywidualnie. Terapia powinna być wdrożona w ciągu 72 godzin od pojawienia się pierwszych objawów, aby zmniejszyć ryzyko powikłań.

Regularne oczyszczanie zmian skórnych przy użyciu łagodnych środków antyseptycznych oraz unikanie substancji drażniących są kluczowe dla zapobiegania wtórnym zakażeniom bakteryjnym. W przypadku gorączki lub bólu zaleca się stosowanie paracetamolu lub ibuprofenu, zgodnie z zaleceniami pediatry.

Powikłania półpaśca u dzieci

Nadkażenia bakteryjne

Uszkodzone pęcherzyki mogą stać się wrotami zakażeń bakteryjnych, co prowadzi do miejscowego zapalenia skóry i tkanki podskórnej (cellulitis). Nieprawidłowe leczenie takich zakażeń może skutkować powstawaniem trwałych blizn.

Neuralgia popółpaścowa

U niektórych dzieci może wystąpić przewlekła neuralgia popółpaścowa, objawiająca się długotrwałym bólem neuropatycznym. Jest to rzadkie, ale szczególnie dotkliwe powikłanie, wymagające leczenia specjalistycznego, np. z zastosowaniem gabapentyny lub amitryptyliny.

Zaraźliwość półpaśca

Choć półpasiec jest mniej zakaźny niż ospa wietrzna, dzieci, które nie miały wcześniejszego kontaktu z wirusem VZV, mogą zachorować na ospę w wyniku bezpośredniego kontaktu z płynem z pęcherzyków osoby chorej na półpasiec.

Profilaktyka a zarażenie się półpaścem

Immunizacja szczepionką przeciw ospie wietrznej (szczepionka atenuowana) jest skuteczną metodą redukcji ryzyka wystąpienia zarówno ospy wietrznej, jak i późniejszych epizodów półpaśca. Szczepienia zaleca się szczególnie dzieciom z grup wysokiego ryzyka.

Higiena i izolacja

Zapewnienie odpowiedniej higieny oraz izolacja chorego dziecka od osób z immunosupresją znacząco ograniczają ryzyko transmisji wirusa. Półpasiec u dzieci, choć rzadziej występujący niż u dorosłych, wymaga specjalistycznej opieki medycznej. Szacuje się, że u dzieci występuje około 5 przypadków na 100 tysięcy rocznie, podczas gdy u dorosłych liczba ta wynosi ponad 300 na 100 tysięcy. Te statystyki obrazują wyraźną różnicę w częstości występowania. Wczesne rozpoznanie, właściwe leczenie oraz działania prewencyjne minimalizują ryzyko powikłań i poprawiają jakość życia pacjentów.

Bibliografia:

1. Kaszuba, A., Burkhart, C. N., & Morrell, D. S. (2014). Praktyczna dermatologia dziecięca. Tom 1-2. Lublin: Wydawnictwo Czelej
2. Siewert, B., & Wysocki, J. (2018). Ospa wietrzna i półpasiec – obraz kliniczny i możliwości profilaktyki. Lekarz POZ, 4(6), 477-482