Zaburzenia integracji sensorycznej u dzieci

Przez pierwsze lata życia dziecko bardzo intensywnie eksploruje otoczenie. Obserwując i dotykając różnych przedmiotów poznaje ich kształt, specyfikę oraz fakturę. Ewentualne zaburzenia w tym obszarze mogą powodować zakłócenia w rozwoju społecznym, motorycznym i emocjonalnym [1]. W celu ich rozpoznawania, diagnozowania i przeprowadzenia leczenia wprowadzono tzw. terapię integracji sensorycznej (Sensory Integration), którą stworzyła i opisała w 1972 roku amerykańska psycholog i terapeutka J. Ayres [2]. Czym dokładnie zajmuje się terapia tego typu? Na czym polega integracja sensoryczna i które sygnały powinny być alarmujące dla rodziców? Jaka metoda integracji sensorycznej jest najskuteczniejszym wsparciem dla rozwijającego się malucha?

Co to są zaburzenia integracji sensorycznej?

Zaburzenia integracji sensorycznej (SI) odnoszą się do ogólnych trudności, związanych z przetwarzaniem bodźców sensorycznych przez mózg. Osoby z zaburzeniami SI mogą odbierać zewnętrzne informacje w nietypowy sposób — głównie poprzez fakt, że układ nerwowy w sposób błędny organizuje bodźce zmysłowe (tzw. bodźce sensoryczne). W zakresie dysfunkcji integracji sensorycznej wymienia się m.in. system czuciowy, słuchowy, węchowy i smakowy. To z kolei może prowadzić do problemów z funkcjonowaniem w codziennych sytuacjach.

• Po jakim czasie dziecko przyzwyczaja się do przedszkola?

Badania wskazują, że rozwój integracji sensorycznej następuje już w okresie płodowym. To wtedy ma kształtować się m.in. układ przedsionkowy, który wpływa na działanie innych układów, a tym samym — zmysłów. Rozwój dziecka w zakresie integracji sensorycznej trwać może nawet do 8. roku życia.

Od czego zacząć diagnozę SI?

Pierwszym i nierzadko najważniejszym krokiem jest… obserwacja. Rodzic, który dogląda swoją pociechę, kontroluje jej rozwój, analizuje postępy i widzi ewentualne problemy, może pomóc w powstałych zaburzeniach integracji sensorycznej. Następnie spostrzegawczy i świadomy opiekun udaje się do specjalisty — tj. psychologa dziecięcego — który rozpoczyna diagnozę SI od dokładnego wywiadu. Wtedy też angażuje się w zajęcia i ćwiczenia, które pozwolą obserwować zachowania dziecka. Terapia integracji sensorycznej korzysta także ze specjalistycznych testów i kwestionariuszy, które są formą diagnostyczną i metodologiczną. To na ich bazie można później analizować późniejsze postępy malucha.

Jakie są objawy zaburzeń integracji sensorycznej?

Objawy zaburzeń integracji sensorycznej u dzieci uzależnione są od 3. kategorii, tj.

• zaburzenia modulacji sensorycznej,
• zaburzenia w obrębie układu ruchu,
• zaburzenia różnicowania sensorycznego.

Wśród tych najczęściej pojawiających się, specjaliści wymieniają m.in. zaburzenia mowy, niską samoocenę, wzmożoną (lub obniżoną) wrażliwość na bodźce zmysłowe, nadaktywność, obniżoną aktywność, problemy ze skupieniem, problemy z pisaniem i trudności w czytaniu.

Maluch wyróżnia się także niską koncentracją uwagi, nadpobudliwością emocjonalną. Nierzadko pojawia się także osłabiona koordynacja wzrokowo-ruchowa oraz niezgrabność.

Czy zaburzenia integracji sensorycznej to autyzm?

Łączenie tych dwóch pojęć jest błędne i często doprowadza do wielu nieporozumień. Rodzice, którzy utożsamiają ze sobą te dwie, różne diagnostyki, mogą wpłynąć na efekty terapii i procesu leczenia.

Zaburzenia integracji sensorycznej nie są tożsame z autyzmem, który jest rodzajem zaburzeń o podłożu neurologicznym (wynikającym najczęściej z genetyki). O ile dzieci z diagnozą autyzmu faktycznie mogą mieć trudności z integracją sensoryczną, o tyle nie jest to sztywna reguła. Ostatecznie więc zaburzenia te mogą — ale nie muszą — ze sobą współwystępować.

Czy zaburzenia integracji sensorycznej to niepełnosprawność?

W ujęciu medycznym trudno jednoznacznie wskazać, że zaburzenia w tym obszarze przynależą do niepełnosprawności. Owszem, nieprawidłowa integracja sensoryczna może wpływać na codzienne funkcjonowanie dziecka, ale nie jest klasyfikowana jako niepełnosprawność. W zależności od stopnia nasilenia objawów może być konieczne wsparcie terapeutyczne i/lub farmakologiczne.

Do czego prowadzą zaburzenia integracji sensorycznej?

W przypadku stwierdzonych zaburzeń integracji sensorycznej niezwykle ważne jest wdrożenie terapii i leczenia. Uruchomienie odpowiednich metod nie tylko ma pomóc maluchowi, ale także — ograniczyć ewentualne, długofalowe skutki. Nieleczone zaburzenia SI mogą bowiem prowadzić do problemów z nauką, do trudności w interakcji społecznej, a także do ogólnie rozumianych problemów behawioralnych. Dzieci, które nie dostaną odpowiedniego wsparcia, często cierpią na niską samoocenę w życiu dorosłym.

Kto diagnozuje SI?

Zwykle diagnozy SI dokonuje terapeuta zajęciowy, specjalizujący się w integracji sensorycznej. Często na etapie metodologii podejmuje się on współpracy z innymi specjalistami, takimi jak psycholog, logopeda czy fizjoterapeuta.

W jakim wieku diagnoza integracji sensorycznej?

Zwykle pełną diagnostykę dokonuje się od 4. roku życia. U młodszych dzieci ustalany jest tzw. profil sensoryczny, który ściśle powiązany jest z procesem samoregulacji. Teoria integracji sensorycznej zakłada więc, że najlepszy i najdokładniejszy obraz diagnostyczny może zajść od 4. do 9. roku życia.

Jak leczyć zaburzenia sensoryczne u dzieci?

Podstawą jest nie tylko sama diagnostyka, ale także podjęta, profesjonalna terapia integracji sensorycznej. Ta bazuje na konkretnych ćwiczeniach i technikach, które wspierają organizm w odbieraniu, odczytywaniu i reagowaniu na różne przedmioty i docierające bodźce sensoryczne. Ich zadaniem jest usprawniać obszary deficytowe oraz „wyciszać” obszary nadreaktywne i nadwrażliwe. W tym celu stosuje się także różne powierzchnie, odmienne tekstury, masaże, zajęcia ruchowe itd.

Integracja bodźców zmysłowych może także bazować na:

• fizjoterapii,
• fizykoterapii,
• terapii zajęciowej.

Każda metoda nakierowana jest na usprawnienie ośrodkowego układu nerwowego, obserwację i analizowanie postępów rozwojowych.

Zajęcia zwykle prowadzone są raz w tygodniu. Ich regularność oraz zaangażowanie sprawia, że praktyki integracji sensorycznej są wysoce skuteczne i doprowadzają do całkowitego wyleczenia.

Jak ćwiczyć z dzieckiem z zaburzeniami integracji sensorycznej?

Terapia SI musi przebiegać pod okiem specjalistów i zaplecza teoretycznego. Wyłącznie zastosowanie odpowiednich ćwiczeń może przynieść oczekiwany efekt. Dlatego też zaleca się, aby rodzice — przed wprowadzeniem ćwiczeń domowych — skonsultowali się z psychologiem.

Co równie ważne — ćwiczenia z dzieckiem powinny być dostosowane do indywidualnych potrzeb. Mogą one rozwijać koordynację, równowagę, czy wrażliwość na różne bodźce. Często też skupiają się na rozwoju procesów układu nerwowego, kiedy to tak ważne jest ograniczenie niepożądanych bodźców, obecnych w środowisku terapeutycznym. Ważne zatem jest regularne i systematyczne prowadzenie zajęć — na efekty trzeba zwykle poczekać.

Bibliografia:

[1] Cichorz-Sadowska, J. (2007). Zrozumieć dziecko z zaburzeniami integracji sensorycznej. Sztuka leczenia, 1-33.

[2] Kołat, N. (2014). Zaburzenia przetwarzania sensorycznego u dzieci-diagnostyka i postępowanie. Nowa pediatria, 3, 97-102.