Dzieci mają różne potrzeby. Część z nich wynika z osobistych preferencji, inne zaś z ograniczeń ruchowych czy zaburzeń rozwojowych. Z myślą o tym polski system oświaty stworzył tzw. przedszkola specjalne, których celem jest zapewnienie specjalistycznej opieki, terapii i wsparcia edukacyjnego, tak, aby umożliwić każdemu dziecku spokojny i efektywny rozwój. W jaki sposób funkcjonują przedszkola niepubliczne specjalne? Jaki mają cel i jakie dzieci mogą skorzystać z tej metody edukacji?
Spis treści
TogglePrzedszkole specjalne to pokłosie zarówno rozwijającej się edukacji, jak i coraz lepszego rozumienia potrzeb i praw dzieci z niepełnosprawnościami. Szacuje się, że w 1816 roku we Francji powstała pierwsza, oficjalna szkoła dla głuchoniemych, a podobne inicjatywy rozprzestrzeniały się w całej Europie i Ameryce, obejmując również dzieci z innymi rodzajami niepełnosprawności.
Formalnie specjalne przedszkole z takimi założeniami, jak obecnie, powstało w XX wieku, kiedy to zrozumiano, że wczesna interwencja i wsparcie mogą znacząco wpływać na rozwój dziecka. Niewątpliwie rozwój placówek był również napędzany przez różne ruchy na rzecz praw osób niepełnosprawnych. Akcje te miały na celu wspierać dzieci z różnymi ograniczaniami — również pod kątem edukacyjnym.
Współcześnie misja przedszkola specjalnego koncentruje się przede wszystkim na stworzeniu przestrzeni, gdzie każde dziecko, niezależnie od swoich wyzwań, ewentualnych ograniczeń i schorzeń, może rozwijać się zdrowo, bezpiecznie i zgodnie ze swoimi zainteresowaniami.
Szacuje się, że pierwsze instytucje tego typu zaczęły się formować w XIX wieku, kiedy to w Europie i Ameryce zaczęto przykładać większą wagę do potrzeb edukacyjnych i terapeutycznych dzieci z różnymi niepełnosprawnościami. Początki formalnej edukacji specjalnej sięgają oczywiście znacznie dalej, ale to w XIX wieku zaczęto systematycznie tworzyć instytucje edukacyjne dla dzieci z wymaganiami edukacyjnymi czy rozwojowymi.
Jak sama nazwa wskazuje, przedszkole specjalne stworzone jest dla dzieci o specjalnych potrzebach — np. gdy wymagają szczególnej opieki oraz indywidualnie dostosowanych metod nauczania i terapii. Do placówek tych kierowane są dzieci m.in.: z niepełnosprawnościami intelektualnymi, fizycznymi oraz innymi specyficznymi trudnościami w uczeniu się, które mogą utrudniać im funkcjonowanie i rozwój w tradycyjnym trybie edukacji.
Dzięki zindywidualizowanemu podejściu, specjalistycznym programom i współpracy z wieloma ekspertami zewnętrznymi, dzieci ze specjalnymi potrzebami mają możliwość nauki i rozwoju w środowisku, które jest dostosowane do ich unikalnych potrzeb i możliwości. Bez oceniania, bez tworzenia presji i porównań z innymi, sprawnymi dziećmi.
Przedszkola specjalne proponują przede wszystkim indywidualne, szyte na miarę podejście do rozwoju i edukacji dzieci. W tym celu nauczyciele, pedagodzy i specjaliści stosują wyjątkowe, dostosowane metody nauczania, które są zgodne z unikalnymi potrzebami rozwojowymi każdego dziecka. Programy edukacyjne są często modyfikowane tak, aby maksymalnie wspierać rozwój intelektualny, emocjonalny i społeczny dzieci. Ewentualne ograniczenia przestają mieć znacznie głównie dlatego, że placówki są w stanie zaoferować szeroki zakres terapii, w tym logopedię, fizjoterapię, terapię zajęciową, czy psychoterapię.
Ponadto przedszkola specjalne aktywnie współpracują z rodzicami, informując ich o postępach dziecka i wspólnie planując dalsze kroki edukacyjne i terapeutyczne. Rodzice są również często włączani w proces terapeutyczny, tak, aby kontynuować edukację i wsparcie także w domu, poza zajęciami.
Przedszkola specjalne w Warszawie, Poznaniu i innych, dużych miastach w Polsce niosą za sobą szereg korzyści rozwojowych i edukacyjnych. Jakie?
Programy te mogą obejmować zarówno narzucone programy edukacyjne, jak i dodatkowe zajęcia, rozwijające umiejętności życiowych, sensorycznych, motorycznych oraz społecznych. Wynika to z faktu, że w przedszkolach specjalnych kładzie się duży nacisk na wczesną diagnozę i interwencję, tak, aby dobrać odpowiednią terapię, która realnie zwiększa szanse na postępy w rozwoju. Wraz z terapią, placówki i sale są wyposażone w specjalistyczne pomoce dydaktyczne, technologie wspomagające oraz materiały edukacyjne, które są dostosowane do specyficznych potrzeb sensorycznych i fizycznych dzieci.
Każde dziecko otrzymuje indywidualny plan edukacyjny (IEP), który jest regularnie aktualizowany i oceniany przez zespół edukacyjny wraz z rodzicami. Plan ten skupia się na osiągnięciach dziecka oraz określa dalsze cele terapeutyczne i edukacyjne. Wśród głównych form wsparcia znajdują się terapie, tj.:
Dostępne są również usługi psychologiczne, mające na celu rozwijanie umiejętności interpersonalnych i emocjonalnych.
Budynki przedszkola specjalnego są przystosowane do potrzeb dzieci poruszających się na wózkach inwalidzkich. To w nim spotkać można szerokie korytarze, bezprogowe wejścia i toalety, dostosowane do dzieci niepełnosprawnych.
Klasy są wyposażone w specjalistyczne pomoce dydaktyczne — tj. tablice interaktywne, sprzęt do terapii sensorycznej oraz materiały edukacyjne dostosowane do różnych poziomów percepcji i umiejętności motorycznych. Na zewnątrz z kolei znaleźć można bezpieczny plac zabaw, który dostosowany jest do możliwości i potrzeb dzieci w wieku przedszkolnym.
Godziny otwarcia przedszkoli specjalnych są zazwyczaj dostosowane do potrzeb rodziców pracujących, często oferując rozszerzony zakres godzin, aby zapewnić elastyczność. Typowe godziny otwarcia mogą obejmować przedział od wczesnych godzin porannych (np. od 7:00) do późnego popołudnia (np. do 18:00), od poniedziałku do piątku. Niektóre placówki mogą również oferować opiekę przed i po zwykłych godzinach zajęć, znane jako „przedłużona opieka”, aby lepiej dostosować się do harmonogramów rodziców.
Kadra przedszkoli specjalnych składa się z wykwalifikowanych specjalistów, którzy mają odpowiednie przygotowanie do pracy z dziećmi wymagającymi szczególnej opieki. Kluczową rolę pełnią oczywiście nauczyciele specjalni, którzy posiadają kierunkowe kwalifikacje i doświadczenie w edukacji dzieci niepełnosprawnych. Dodatkowo są przeszkoleni w zakresie różnych niepełnosprawności oraz technik dydaktycznych i terapeutycznych.
Najczęściej w placówkach pojawiają się logopedzi, którzy pomagają w rozwoju umiejętności mowy i komunikacji; fizjoterapeuci, zajmujący się poprawą motoryki oraz funkcji fizycznych dzieci; oraz terapeuci zajęciowi, którzy wspierają rozwój umiejętności życiowych i sensorycznych. Często w zespole znajdują się również psycholodzy, oferujący wsparcie emocjonalne i pomoc w rozwoju społecznym, a także specjaliści od terapii sensorycznej, którzy pracują nad odpowiednim przetwarzaniem bodźców sensorycznych przez dzieci.
Asystenci nauczyciela przede wszystkim wspierają nauczycieli w codziennych obowiązkach i zajęciach dydaktycznych, pomagając dostosować środowisko i materiały dydaktyczne do potrzeb dzieci. Podobnie jak pedagodzy, wyróżniają się wiedzą, empatią, wsparciem, ale także doświadczeniem w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi ruchomo.
Rekrutacja do przedszkoli specjalnych skierowana jest do dzieci w wieku od 2,5 do 10 lat, które posiadają orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Proces przyjęcia rozpoczyna się od zgłoszenia dziecka za pomocą wniosku składanego przez rodziców, a następnie obejmuje konsultacje z dyrektorem szkoły, szkolnym pedagogiem oraz psychologiem o koniecznym obszarze kształcenia. [1]
Przedszkola specjalne w Polsce są zobowiązane do zapewnienia odpowiednio wyszkolonej kadry i odpowiednich warunków lokalowych, które spełniają potrzeby dzieci z niepełnosprawnościami. Mimo to, jakość i zakres oferowanych usług mogą się różnić, zależnie od placówki (publiczne vs. niepubliczne). W ostatnich latach obserwuje się postęp w standardach opieki i edukacji, jednak ciągle pojawiają się głosy wskazujące na potrzebę dalszych inwestycji i reform — zwłaszcza w zakresie wolnych miejsc w placówkach publicznych.
Rodzice i opiekunowie dzieci z niepełnosprawnościami są zachęcani do aktywnego uczestnictwa w życiu przedszkola oraz do współpracy z nauczycielami i terapeutami, co ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia jak najlepszych warunków rozwoju dla ich dzieci. Kontynuowanie dialogu między rodzicami a instytucjami pozwala na lepsze dostosowanie edukacji i terapii do indywidualnych potrzeb każdego dziecka.
Publiczne przedszkola specjalne są finansowane i prowadzone przez państwo, co oznacza, że nie pobierają opłat za naukę, a ich działalność regulowana jest przez przepisy krajowe. Zajęcia i terapie są dostępne dla dzieci z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego. Te placówki oferują szeroki zakres usług terapeutycznych i edukacyjnych, mające na celu wsparcie rozwoju dzieci z różnymi niepełnosprawnościami. Jednakże dużym problemem jest niewystarczająca liczba miejsc, co zwykle kończy się koniecznością zapisania malucha do placówek niepublicznych, tj. odpłatnych.
Niepubliczne przedszkola specjalne, choć również mogą otrzymywać dofinansowanie od państwa, często wymagają od rodziców pokrycia części kosztów związanych z edukacją i terapiami. Mowa wtedy o czesnych, których wartość różni się m.in. od lokalizacji i kadry pedagogów. Szacunkowe koszty miesięczne wynoszą zwykle kilkaset złotych.
Placówki te mogą oferować programy specjalistyczne lub innowacyjne metody edukacyjne, które nie zawsze są dostępne w przedszkolach publicznych. Niepubliczne przedszkola specjalne często charakteryzują się mniejszymi grupami, co pozwala na bardziej indywidualne podejście do każdego dziecka. Z racji opłat często są wybierane przez rodziny zamożniejsze lub przez opiekunów, którzy zmagają się z niewystarczającą liczbą miejsc w placówkach publicznych.
Wybór między publicznym a niepublicznym przedszkolem specjalnym jest istotny dla rodziców dzieci z potrzebami specjalnymi. To, którą placówkę wybrać powinno być podyktowane przez m.in.:
Ostatecznie więc wybór odpowiedniego przedszkola specjalnego zależy od indywidualnych potrzeb dziecka oraz preferencji rodziców co do metod edukacyjnych i terapeutycznych.
[1] art. 127 ust. 1 Ustawy – Prawo oświatowe (Dz. U. z 2020 r. poz.910)
Wyprawka do przedszkola - o czym trzeba pamiętać