Kiedy nauczyciel narusza dobro dziecka?

Rolą nauczyciela jest edukować, wspierać, stanowić za autorytet i solidną pomoc w wychowaniu. Dla wielu dzieci staje się pewnego rodzaju wzorem i drogowskazem, który uczy życia i świata. Ta rola wiąże się więc z dużą odpowiedzialnością, dlatego też tak bardzo druzgoczące stają się informacje o uchybieniach, tj. naruszenie dobra dziecka. Co to właściwie oznacza i czy definiuje to Karta Nauczyciela? Czy wiąże się z tym odpowiedzialność dyscyplinarna? 

Co oznacza naruszenie dobra dziecka przez nauczyciela?

Naruszenie dobra dziecka przez nauczyciela oznacza każde działanie lub zaniedbanie, które wpływa negatywnie na fizyczne, emocjonalne, psychiczne lub seksualne bezpieczeństwo dziecka. Może to obejmować przemoc fizyczną, psychiczną, emocjonalną, a także znęcanie się, dyskryminację oraz naruszenie prywatności dziecka. Naruszenie dób to zachowanie niedopuszczalne, prowadzące do poważnych konsekwencji prawnych i dyscyplinarnych dla nauczyciela.

Jak interpretować pojęcie „dobro dziecka” w kontekście prawnym?

Normatywna definicja dotyczy obowiązków jednostki, określając, co jest właściwe lub niewłaściwe, dobre lub złe. Zdania normatywne zazwyczaj formułują przepisy, wytyczne, zezwolenia lub zakazy.

W prawie zarówno krajowym, jak i międzynarodowym, „dobro dziecka” jest uznawane za fundamentalną wartość. Tak oto np. Konwencja o prawach dziecka podkreśla, że ochrona najlepszych interesów dziecka musi być kluczową kwestią we wszelkich działaniach związanych z dziećmi, realizowanych zarówno przez publiczne i prywatne instytucje opiekuńcze, jak i przez sądy, organy administracji publicznej czy ustawodawcze.[1] Natomiast Sad Najwyższy w 1997 roku (II CKN 90/96) wskazał, że „pojęcie dobra dziecka z jednej strony obejmuje całą sferę najważniejszych jego spraw osobistych, przykładowo takich jak rozwój fizyczny i duchowy, odpowiednie kształcenie i wychowanie oraz przygotowanie do dorosłego życia, z drugiej zaś – ma ono wyraźny wymiar materialny. Polega on na konieczności zapewnienia dziecku środków do życia i realizacji celów o charakterze osobistym, a w wypadku gdy ma ono swój majątek, także na dbałości o jego interes majątkowy”.

Co ciekawe pierwotnie „dobro dziecka” zdefiniowano jako kluczową zasadę prawa materialnego, uznając jego interesy jako najważniejsze przy podejmowaniu wszelkich decyzji dotyczących dziecka lub grupy dzieci. Ta zasada zapewnia, że każda decyzja wpływająca na dzieci musi priorytetowo traktować ich dobro[1].

Jakie przepisy regulują ochronę dobra dziecka w przedszkolach?

Ogrom przepisów reguluje i strzeżenie dobra dziecka nie tylko w przedszkolu, ale także w domu. Jest to m.in.:

• Konwencja o prawach dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. (Dz. U. z 1991r. Nr 120, poz. 526 z późn. zm.) 
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.)  
• Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1359)  
• Ustawa z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2023 r. poz. 1606).  
• Ustawa z dnia 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1304 z późn. zm.)  
• Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy domowej (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1249).
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1360 z późn. zm.) -art. 23 i 24.
• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.).

Jakie działania nauczyciela mogą naruszać dobro dziecka?

Mowa tu o wszelkich działaniach, które wskazują na zaniedbanie w kontekście fizycznym, emocjonalnym, psychicznym. Pojęcie to jest bardzo szerokie, dlatego przykładem konkretnych działań, które naruszają dobro dziecka, są:

• Przemoc fizyczna — uderzanie, szarpanie lub inne formy przemocy fizycznej.
• Przemoc emocjonalna — krzyki, poniżanie, ironiczne komentarze, agresja słowna.
• Zaniedbanie — niezajmowanie się potrzebami dziecka, ignorowanie jego próśb.
• Faworyzowanie lub dyskryminacja — niesprawiedliwe traktowanie dziecka w porównaniu do innych, faworyzowanie niektórych uczniów kosztem innych.

Jak zgłaszać podejrzenia naruszenia dobra dziecka?

Zgłaszanie podejrzeń o naruszenie dobra dziecka można przeprowadzić na kilka sposobów:

• Informowanie Dyrektora Placówki — należy zgłosić podejrzenia dyrektorowi szkoły lub przedszkola, który powinien podjąć odpowiednie kroki.
• Kontakt z Ośrodkiem Pomocy Społecznej
• Powiadomienie Policji — np. gdy dziecko jest w bezpośrednim niebezpieczeństwie, 
• Kurator Oświaty — można również zgłosić podejrzenia do kuratora oświaty, który ma obowiązek interweniować w takich przypadkach.

Jakie obowiązki ma dyrektor szkoły w przypadku naruszenia dobra dziecka?

Należy pamiętać, że nauczyciele podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za uchybienia godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom z art. 6 Karty Nauczyciela.

Gdy działania nauczyciela mogą naruszać prawa dziecka, dyrektor ma nieodwołalny obowiązek zgłosić to rzecznikowi dyscyplinarnemu nauczycieli przy wojewodzie w ciągu trzech dni roboczych od momentu dowiedzenia się o zdarzeniu. Zgłoszenie powinno zawierać dane personalne nauczyciela, datę i opis zdarzenia, informacje o ostatniej ocenie pracy nauczyciela oraz dane ewentualnych świadków. Ważne jest, by w piśmie nie oskarżać nauczyciela, ale wskazać na możliwość naruszenia dyscypliny.

Jakie są konsekwencje naruszenia dobra dziecka przez nauczyciela?

Gdy rzecznik dyscyplinarny wnioskuje o rozpoczęcie postępowania dyscyplinarnego, dyrektor szkoły jest zobowiązany do tymczasowego zawieszenia nauczyciela w wykonywaniu obowiązków. Zawieszenie może nastąpić także natychmiast w sytuacjach pilnych, np. po uderzeniu ucznia przez nauczyciela, nawet przed oficjalnym wnioskiem. Zawieszenie to nie może przekroczyć sześciu miesięcy, chyba że trwa jeszcze postępowanie dyscyplinarne. W czasie zawieszenia nauczyciel traci prawo do dodatków płacowych, a jego wynagrodzenie zasadnicze może być obniżone do połowy. Informacje o zawieszeniu oraz jego zakończeniu należy przesłać do Centralnego Rejestru Orzeczeń Dyscyplinarnych przez ePUAP.

[1] MALWINA JAWORSKA-WOŁYNIAK, 2022, POJĘCIE „DOBRO DZIECKA” W PRAKTYCE FUNKCJONOWANIA SĄDÓW ADMINISTRACYJNYCH