Dlaczego dziecko w przedszkolu bawi się samo?

Przedszkole to nie tylko miejsce do nauki czy rozwoju emocjonalnego. To także miejsce, w którym maluch rozwija się emocjonalnie, nawiązuje pierwsze przyjaźnie, poznaje rówieśników i nowe zabawki, które są świetnym bodźcem do rozwoju wyobraźni. O ile środowisko to sprzyja zabawie w grupie, o tyle zdarza się, że maluch woli przebywać sam. Czy samodzielna zabawa jest powodem do zmartwień? Dlaczego dziecko nie integruje się w przedszkolu?

Dlaczego dziecko bawi się samo w przedszkolu?

Już na etapie wieku przedszkolnego zaobserwować można postawy introwertyczne i ekstrawertyczne. O ile te pierwsze preferują mnogość bodźców w postaci częstych interakcji międzyludzkich, o tyle te pierwsze potrzebują samotności do “regeneracji” procesów poznawczych. Zdarza się więc, że maluch intuicyjnie wybiera samodzielną zabawę, aby pobyć samemu ze sobą, odpocząć, odciąć się od bodźców. 

Jeśli dziecko nie bawi się z innymi w przedszkolu, to być może jest to wynik adaptacji i indywidualnych preferencji — niektóre zabawy po prostu lepiej przeprowadzać samotnie. Dlatego też nie zawsze maluch siedzący w kącie jest powodem do zmartwień, a narzucanie zmiany postawy może spotkać się z oporem. 

Przyczyna 1: naturalne etapy adaptacji

Adaptacja w nowym środowisku jest trudnym i ważnym etapem. Nic więc dziwnego, że dziecko na tym etapie wykazuje się różnymi emocjami i zachowaniami, m.in. odseparowując się od rówieśników, których jeszcze nie poznało. Stworzenie swojej własnej, samotnej strefy ma więc zapewnić bezpieczeństwo, ułatwiając tym samym ten trudny, początkowy etap. Dla niektórych dzieci taki początkowy dystans jest naturalny — tj. umożliwia oswajanie się z przedszkolem i jest formą przejściową.

Przyczyna 2: rola indywidualnych preferencji zabaw

Każde dziecko jest inne, a co za tym idzie — każde ma swoje unikalne preferencje dotyczące rodzaju zabaw. Niektóre dzieci mogą preferować zabawy samotne, jak układanie klocków czy rysowanie, co pozwala im na skupienie i kreatywne wyrażanie siebie. Inne z kolei preferują grupowe aktywności i interakcje. Ważne jest, aby zrozumieć, że takie zachowanie niekoniecznie oznacza problem, ale może wynikać z preferencji dziecka. Akceptacja tych naturalnych różnic jest ważna nie tylko w przedszkolu, ale także w domu.

Przyczyna 3: znaczenie osobowości dziecka

Dzieci o bardziej introwertycznym usposobieniu mogą potrzebować więcej czasu na nawiązanie relacji z innymi dziećmi i mogą czuć się komfortowo, bawiąc się same. Z kolei dzieci bardziej nieśmiałe mogą unikać kontaktów z rówieśnikami, dopóki nie poczują się pewniej w nowym otoczeniu. We wszystkich tych przypadkach konieczne jest zrozumienie, że nie każdy maluch jest równie towarzyski i otwarty, a usilne budowanie relacji wśród maluchów zwykle przynosi… odwrotny skutek.

Jakie mogą być problemy, gdy dziecko bawi się samo w przedszkolu?

Kiedy dziecko nie potrafi bawić się z rówieśnikami może to budzić pewne obawy, zwłaszcza jeśli izolacja staje się wyraźna i utrzymuje się przez dłuższy czas. W głowie opiekunów i nauczycieli pojawiają się obawy o m.in. zdolności społeczne. Warto jednak pamiętać, aby nie narzucać dziecku presji — w rzeczywistości bowiem nie zawsze samotność jest źródłem problemów i zmartwień.

Czy mogą wystąpić trudności w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami?

Długotrwała zabawa w pojedynkę może (ale nie musi!) wynikać z trudności w nawiązywaniu kontaktów z innymi dziećmi. Jeśli dziecko nie potrafi lub boi się inicjować interakcje z rówieśnikami, może to prowadzić do izolacji społecznej, co z kolei może wpływać na rozwój umiejętności społecznych. Warto wówczas wspierać dziecko w budowaniu relacji oraz włączać je w zabawy grupowe. Unikaj oceny i przymusowych spotkań z innymi dziećmi — zamiast tego stwórz przyjazne środowisko i daj maluchowi czas.

Możliwe sygnały wyobcowania lub izolacji u dziecka

• Samotna zabawa, unikanie zajęć grupowych, naturalny wybór aktywności, które bazują na samodzielności. 
• Wycofanie podczas aktywności grupowych.
• Brak chęci do nawiązywania kontaktów z rówieśnikami mogą świadczyć o problemach emocjonalnych lub społecznych. 
• Zbyt emocjonalne reagowanie na aktywności grupowe — np. płacz, czy agresja.

Jakie obawy mają rodzice i nauczyciele?

Rodzice i nauczyciele mogą odczuwać zaniepokojenie, gdy dziecko regularnie izoluje się od rówieśników. Obawy te zwykle dotyczą:

• braku rozwijania umiejętności społecznych, 
• niskiej samooceny,
• potencjalnych problemów emocjonalnych.

Ważne jest, aby zarówno rodzice, jak i pedagodzy współpracowali, monitorowali sytuację i, w razie potrzeby, podejmowali odpowiednie kroki, aby wspierać dziecko w nawiązywaniu relacji i budowaniu pewności siebie w kontaktach z rówieśnikami. 

Jak zachęcić dziecko do zabawy z innymi?

Jeśli dziecko nie chce bawic sie w przedszkolu, zadbaj o:

• Małe grupy, które dadzą więcej możliwości (i to bez stresu) w obszarze nawiązania bliższych relacji.
• Zajęcia grupowe — naturalne, bazujące na różnych aktywnościach. 
• Wsparcie emocjonalne i pozytywne wzmocnienie — np. poprzez pochwały za nawet małe kroki w kierunku zabawy z innymi. 
• Modelowanie zachowań społecznych, które pokażą jak współpracować i dzielić się zabawkami. 
• Rozwijanie umiejętności komunikacyjnych, nauczenie dziecka, jak rozpocząć rozmowę, jak zapytać o możliwość wspólnej zabawy lub jak rozwiązywać konflikty.

Rola bezpiecznego środowiska do zabawy

Aby pomóc maluchowi otworzyć się na innych, ważne jest stworzenie środowiska bezpiecznego — tj. w którym maluch czuje się akceptowany, bez ryzyka surowej oceny i odrzucenia. Bezpieczne środowisko to takie, w którym dzieci mogą eksplorować, wyrażać siebie i uczyć się poprzez zabawę. 

Promowanie interakcji społecznych i komunikacji

Należy promować aktywne słuchanie, wyrażanie swoich myśli i emocji. Kluczowe jest więc wspieranie dzieci w nauce nawiązywania kontaktów i rozwijania relacji, np. poprzez zadawanie pytań czy dzielenie się swoimi doświadczeniami. To nie tylko poprawia komunikację, ale także pozwala budować większą pewność siebie.

Jak nauczyciele i rodzice mogą wspierać dziecko?

Rodzice i nauczyciele powinni wspierać dziecko w budowaniu pozytywnej samooceny, chwaląc za postępy, a nie tylko za wyniki. Nawet małe sukcesy w relacjach z rówieśnikami czy postępach edukacyjnych powinny być zauważane i doceniane, bowiem to pozytywne wzmocnienia pomagają dziecku uwierzyć w swoje możliwości. Kluczowe jest także zrozumienie, że zarówno rodzice, jak i nauczyciele powinni być wrażliwi na potrzeby emocjonalne dziecka. Rozmowy na temat emocji i uczucia, a także oferowanie wsparcia emocjonalnego, pomagają dziecku radzić sobie z trudnymi sytuacjami i uczuciami. Dawanie dobrego przykładu, zachęcanie do rozmowy i mówienie o swoich emocjach to prosta droga do nauki i budowania nowych postaw. 

Po pierwsze: indywidualne podejście i obserwacja dziecka

Każde dziecko rozwija się w swoim tempie, dlatego też tak ważne jest akceptowanie różnic, poświęcenie uwagi i regularna obserwacja. To ona pozwoli wychwycić wszelkie trudności w relacjach z rówieśnikami i adaptacji do przedszkolnego środowiska. Zrozumienie, jakie zabawy, sytuacje lub interakcje sprawiają dziecku radość (a jakie są stresujące i zniechęcające) pozwala dostosować metody wsparcia, dzięki którym dziecko będzie czuło się bezpiecznie i swobodnie.

Po drugie: trening umiejętności społecznych i interakcji

Nauczyciele i rodzice powinni organizować gry i zabawy, które wymagają współpracy, komunikacji i dzielenia się, co ułatwia dzieciom praktykowanie tych umiejętności. Nierzadko potrzebne są również ćwiczenia w obrębie np. rozwiązywania konfliktów, proszenia o pomoc czy inicjowania rozmów. 

Kiedy warto skonsultować się z psychologiem dziecięcym?

Jeśli dziecko wykazuje trudności, które utrudniają jego codzienne funkcjonowanie, szczególnie w sytuacjach społecznych, emocjonalnych lub edukacyjnych, warto zasięgnąć po zewnętrzną pomoc specjalistów. Podobnie, jeśli dziecko bawi się samo w przedszkolu, nie potrafi nawiązywać relacji z rówieśnikami, przejawia trudności z adaptacją do nowego środowiska (np. przedszkola) lub ma problemy emocjonalne (tj. nadmierna płaczliwość, lęk, wycofanie czy niechęć do uczestnictwa w zabawach grupowych).

Wsparcie w przypadku lęku separacyjnego i problemów z adaptacją

Lęk separacyjny to co prawda naturalny etap rozwoju dziecka, ale w niektórych przypadkach może być bardziej nasilony i długotrwały. W takich przypadkach psycholog dziecięcy może wspomóc dziecko i jego rodziców, oferując metody łagodzenia lęku separacyjnego oraz wspierając proces adaptacji. Terapia może pomóc dziecku stopniowo zyskać pewność siebie w nowym otoczeniu, a także nauczyć rodziców, jak skutecznie wspierać swoje dziecko w trudnych emocjonalnie momentach. 

[1] Łaszkiewicz, A. Adaptacja dzieci w przedszkolu.