Krzyk, płacz, uderzanie rękami o podłogę lub ścianę, rozrzucanie zabawek lub próba uderzenia innych dzieci — wszystkie te agresywne zachowania u przedszkolaków są ważnym sygnałem, na który muszą zareagować dorośli. Nieumiejętność panowania nad trudnymi emocjami wymaga bowiem interwencji i uspokojenia, dzięki któremu maluch nie tylko przestanie robić krzywdę sobie i innym dzieciom, ale także zrozumie, jakie zachowania są nieakceptowalne. No właśnie, jak skutecznie wyciszyć agresywne dziecko w przedszkolu? Co jest źródłem tych gwałtownych reakcji i kiedy należy rozważyć wsparcie innych, zewnętrznych specjalistów?
Spis treści
ToggleAgresja dziecka zwykle jest wynikiem doświadczeń albo narzędzi, wyniesionych z domu. Maluch, który wykazuje się tak silnym stanem, najpewniej nie wie, jak poradzić sobie z odczuwanym napięciem, niepokojem i złością, dlatego też sięga po najprostszy i najszybszy sposób na wyładowanie swoich negatywnych emocji. Należy bowiem pamiętać, że dzieci odporności emocjonalnej, koniecznej do radzenia sobie z takim stanem, dopiero się uczą, a rolą rodzica jest wyjaśnienie i dostarczenie metod, które im w tym pomogą. Psycholodzy nierzadko podkreślają, że agresja u dzieci po 2. roku życia jest naturalnym etapem rozwoju, który zmusza do nauki norm społecznych, wprowadzenia nowych zasad, wyrobienia nawyków. Nie jest to oczywiście norma — nie wszystkie dzieci przechodzą ten etap. Warto jednak mieć na względzie, że agresja może być wynikiem:
Fakt agresywnego zachowania dziecka należy rozpatrywać pod kątem wyniku i udziału jakiegoś bodźca. Ważne zatem jest zrozumienie mechanizmów i przyczyn.
Najczęściej przyczyną agresji dziecka jest:
Agresja może być rozumiana w sposób standardowy — tj. jako zachowania przemocowe wobec innych (z definicji: zachowania, których celem jest zadawanie bólu, powodowanie krzywdy i cierpienia drugiego człowieka[1]) — jak i nieco szerzej. Nie należy bowiem zapominać, że agresywne dziecko w przedszkolu może np. nie wykonywać poleceń, wykazywać się niechęcią i buntem, używać wulgarnych słów, niszczyć zabawki, dążyć do wywołania konfliktu, nie szanować autorytetów. W ostatnich latach wprowadzono także nowy termin, tzw. agresji elektronicznej [2], która dotyczy dzieci mających kontakt z internetem czy telefonem komórkowym.
Dla rodziców alarmujący sygnałem jest nie tylko zwrócenie uwagi przez nauczycieli, ale także powielanie agresywnych zachowań w domu. Dziecko, które nagle zmienia swoją postawę, zaczyna pyskować, niszczy zabawki i rzuca przedmiotami, najpewniej wykazuje się podobnymi mechanizmami poza domem. Niepokojącym znakiem są także nagłe, szybkie, niekontrolowane wybuchy gniewu, których skala i intensywność jest niewspółmierna do zaistniałej sytuacji (np. odmowa wywołuje w dziecku atak złości, płaczu i autoagresji).
Każdy maluch jest inny, dlatego też każdy z nich będzie potrzebował innych metod. Najważniejsze jest zapewnienie spokojnego, cichego, bezpiecznego miejsca, w którym złapie ponowny kontakt z rzeczywistością. Dobrze, aby było to miejsce odseparowane od bodźców pobudzających — np. róg sali lub pusty stolik. Daj maluchowi czas, nie popędzaj i nie twórz presji. Powiedz krótko, że jak się uspokoi, to porozmawiacie lub wyjaśnicie zaistniałą sytuację. Gdy ponownie będzie próbowało agresywnych zachowań — odsuń się od dziecka, zakomunikuj, że Cię to boli i jasno postaw granice („Nie bij mnie. Boli mnie to. Gdy się uspokoisz, możemy porozmawiać„). Dobrze, aby przedszkolak miał puste ręce — pozbawienia dziecka niebezpiecznego przedmiotu ułatwi mu skupienie na komunikatach.
Nie traktuj przytulenia jako jedynej i niezastąpionej metody na wyciszenie. Okazanie czułości powinno nastąpić po wyjaśnieniu sytuacji i po jasnym komunikacie, że agresja jest zła. Ta kolejność zapewni korekcję niepożądanych zachowań dziecka i wzmocni wyłącznie zachowania pożądane (np. gdy dziecko przeprosi).
Jeśli dziecko wykazuje się agresją lub ma objawy zagrożenia niedostosowaniem społecznym, należy:
Kluczowe jest uświadomienie rodzicom dziecka, że maluch zachowuje się agresywnie, nie szanuje reguł, ma problem z emocjami. Jeśli zachowanie dziecka trudnego będzie się powtarzać — konieczne może być zasięgniecie opinii specjalisty zewnętrznego (np. psychologa dziecięcego).
Aby pomóc agresywnemu dziecku kontrolować swoje zachowanie, można zastosować różne metody i techniki. Należą do nich: nauka zarządzania emocjami, rozwijanie umiejętności komunikacji i rozwiązywania konfliktów, wzmocnienie pozytywnych zachowań poprzez pochwały i nagrody, ustanowienie jasnych i konsekwentnych granic oraz reguł, wsparcie emocjonalne i budowanie poczucia bezpieczeństwa, a także angażowanie się w aktywności fizyczne lub relaksacyjne.
W procesie wychowawczym niezwykle ważne jest połączenie dwóch frontów: rodziców i pedagogów, którzy stanowią za kompletny autorytet w życiu dziecka. Kluczowe jest więc wzajemne wymianie się opiniami i spostrzeżeniami związanymi z problemami, trudnościami, ale także postępami, które poczynił maluch. Po dłuższym okresie trudności wychowawczych niezbędne może być zasięgnięcie pomocy kolejnych specjalistów, którzy we współpracy z opiekunami zdiagnozują, a następnie wprowadzą odpowiednie metody wychowawcze.
O agresji dziecka powinni wiedzieć opiekunowie prawni, którzy zobligowani są do podjęcia odpowiednich metod wychowawczych lub diagnostycznych. W dłuższej perspektywie koniecznie może być poinformowanie pediatrów lub psychologów dziecięcych, którzy powinni postawić odpowiednie diagnozy (lub znaleźć przyczynę zmieniającego się zachowania), a w skrajnych przypadkach — także instytucji wyższych.
Bibliografia:
[1] Biel, K. (2011). Rozwój agresji u dzieci w kierunku niedostosowania społecznego. W: Dziecko zagrożone wykluczeniem. Elementy diagnozy, działania profilaktyczne i pomocowe. Kraków: Wydawnictwo WAM, 75-101.
[2] Pyżalski, J. (2009). Agresja elektroniczna dzieci i młodzieży–różne wymiary zjawiska. Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 8(1), 12-26.
Wyprawka do przedszkola - o czym trzeba pamiętać